درد رشد در کودکان موضوعی است که نگرانی والدین را به همراه دارد. درد، تجربه‌ای است که در تمام طول عمر، از جمله کودکی، ممکن است رخ دهد. از آنجا که کودکان نمی‌توانند مانند بزرگسالان، درد خود را به طور کامل شرح دهند، تشخیص و مدیریت آن دشوار است. در دوران رشد، تغییرات بدنی زیادی رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به درد و ناراحتی شود. درد رشد به دردی گفته می‌شود که ناشی از فرآیندهای رشدی و تغییرات طبیعی بدن است. این دردها معمولاً در عضلات پاها، به ویژه ساق پا و ران، احساس می‌شوند و اغلب در شب یا بعد از فعالیت بدنی زیاد رخ می‌دهند. اگرچه علت دقیق این دردها مشخص نیست، اما تصور می‌شود که با رشد استخوان‌ها و عضلات مرتبط باشد. در بیشتر موارد، درد رشد بی‌خطر است و با روش‌های ساده‌ای مانند ماساژ، گرما و داروهای مسکن بدون نسخه قابل تسکین است. در این مطلب قصد داریم به چیستی، علائم، علل بروز و روش تشخیص دردهای رشدی در کودکان بپردازیم.
تعریف درد رشد در کودکان چیست؟
نقل قول از وب‌سایت NHS:
Growing pains is a term used for leg pain that is common in children aged 3 to 12. It’s harmless and usually gets better on its own. The pain can be treated with painkillers like paracetamol.
برداشت فارسی از متن نقل قول: درد رشد اصطلاحی است که برای درد پا، که در کودکان ۳ تا ۱۲ ساله شایع است، استفاده می‌شود. این درد بی‌ضرر است و معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابد. این درد را می‌توان با مسکن‌هایی مانند پاراستامول درمان کرد.
درد رشد، پدیده‌ای رایج در کودکان است که به صورت دردهای مبهم و گرفتگی عضلانی در هر دو پا، به ویژه در کودکان پیش از دبستان و پیش از نوجوانی، بروز می‌کند. این دردها اغلب در عصر، قبل از شام و هنگام خواب احساس می‌شوند و گاهی کودک را از خواب بیدار می‌کنند. شروع این دردها معمولاً در حدود ۳ یا ۴ سالگی است و ممکن است دوباره در سنین ۸ تا ۱۲ سالگی ظاهر شوند. درد رشد معمولاً نواحی استخوانی، عضلانی و مفاصل را درگیر می‌کند. این دردها با وجود نامشان، مستقیماً به رشد استخوان‌ها مرتبط نیستند و علت دقیق آنها مشخص نیست، اما فعالیت زیاد بدنی در طول روز می‌تواند یکی از عوامل تشدیدکننده باشد. این دردها معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابند و جای نگرانی ندارند.
علائم درد رشد
درد رشد در کودکان به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند؛ برخی کودکان دردهای شدید و ناگهانی را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است هیچ دردی نداشته باشند. این دردها معمولاً شب‌ها و اوایل صبح ظاهر می‌شوند و سابقه خانوادگی در ابتلا به درد رشد یا مشکلات روماتیسمی می‌تواند نقش داشته باشد. محل شایع درد، ساق پا، زانو و مچ پا است. خوشبختانه این دردها معمولاً با روش‌های ساده‌ای مانند ماساژ، استفاده از گرما و مصرف داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن تسکین می‌یابند. شدت درد نیز متغیر است و ممکن است در یک روز بسیار شدید و در روزهای دیگر خفیف‌تر باشد. این تغییر شدت، یکی از ویژگی‌های دردهای رشد است.
چند علت درد رشد در کودکان و نوجوانان
علت دقیق دردهای رشد هنوز ناشناخته است و مشخص نیست که آیا خود فرآیند رشد باعث درد می‌شود یا خیر. حتی این دردها همیشه همزمان با دوره رشد کودک و نوجوان رخ نمی‌دهند. یکی از فرضیه‌های مطرح شده، “سندرم پای خسته” است که می‌تواند در بروز این دردها نقش داشته باشد. به طور خلاصه، علت قطعی دردهای رشد در کودکان و نوجوانان مشخص نیست، اما عواملی مانند فعالیت بدنی زیاد، خستگی عضلات، و شاید عوامل ژنتیکی و روانی می‌توانند در بروز و شدت این دردها مؤثر باشند. تحقیقات بیشتری برای درک دقیق مکانیسم این دردها مورد نیاز است.
1. درد رشد بعلت رشد اسکلتی
در دوره رشد، کودکان شاهد تغییرات سریع در ساختار استخوانی خود هستند که می‌تواند منجر به درد و ناراحتی در استخوان‌ها و مفاصل شود. این نوع درد که به عنوان درد رشد استخوانی شناخته می‌شود، اغلب در ساق پاها، ران‌ها و پشت زانو احساس می‌شود. با این حال، باید توجه داشت که علت دقیق این دردها هنوز به طور کامل مشخص نیست و لزوماً به معنای رشد مستقیم استخوان‌ها نیست. برخی از متخصصان معتقدند که فعالیت بدنی زیاد و خستگی عضلات در این دوره می‌تواند عامل اصلی این دردها باشد. این دردها معمولاً در شب یا هنگام استراحت بروز می‌کنند و ممکن است کودک را از خواب بیدار کنند. اگرچه درد رشد استخوانی معمولاً بی‌خطر است، اما در صورت تداوم یا شدت زیاد، مراجعه به پزشک برای بررسی‌های بیشتر توصیه می‌شود.
2. رشد عضلانی
علاوه بر تغییرات استخوانی، رشد عضلانی کودکان نیز می‌تواند عامل دیگری برای ایجاد درد و تنش عضلانی باشد. در طول فرآیند رشد، عضلات به طور طبیعی در حال کشش و تطبیق با تغییرات اسکلتی هستند. این کشش و تغییر می‌تواند منجر به دردهای موقتی شود که معمولاً در عضلات ساق پا، ران و بازو احساس می‌شود. این دردها اغلب با فعالیت بدنی تشدید می‌شوند و ممکن است در شب یا هنگام استراحت کودک را آزار دهند. اگرچه این دردها معمولاً بی‌خطر هستند و خود به خود بهبود می‌یابند، اما ماساژ ملایم، گرم کردن موضع و در موارد لزوم استفاده از مسکن‌های بدون نسخه می‌تواند به کاهش درد و ناراحتی کودک کمک کند.
3. رشد دندان از علل درد رشد در کودکان
رشد دندان‌ها مرحله‌ای حیاتی در تکامل کودکان است که اغلب با ناراحتی‌هایی همراه است. رویش دندان‌ها می‌تواند باعث درد، التهاب و تورم لثه‌ها شود. این علائم معمولاً در زمان بیرون آمدن دندان‌های شیری، به ویژه دندان‌های جلویی، بیشتر دیده می‌شوند و ممکن است باعث بی‌قراری و کج‌خلقی کودک شوند.
4. تغییرات هورمونی و درد رشد
تغییرات هورمونی که در دوران رشد رخ می‌دهند، می‌توانند باعث بروز دردهای شکمی یا سایر مشکلات مربوط به دستگاه گوارش شوند. این تغییرات هورمونی می‌توانند بر عملکرد دستگاه گوارش تأثیر گذاشته و منجر به علائمی مانند درد شکم، نفخ، تهوع یا تغییر در عادات دفع شوند. این علائم معمولاً موقتی هستند و با تنظیم سطح هورمون‌ها بهبود می‌یابند.
5. عدم بالانس عاطفی و روحی
تغییرات عاطفی و روحی کودکان نیز می‌توانند با دردهای جسمی، از جمله دردهای مرتبط با رشد، همراه باشند. استرس، اضطراب و نگرانی می‌توانند به صورت دردهای جسمانی مانند درد شکم، سردرد یا حتی دردهای عضلانی بروز کنند. این ارتباط بین روان و جسم نشان می‌دهد که توجه به سلامت روان کودکان در کنار سلامت جسمانی آنها اهمیت ویژه‌ای دارد.
تشخیص درد رشد
تشخیص درد رشد به دلیل ناتوانی کودکان در توصیف دقیق درد خود، چالش‌هایی را به همراه دارد. برای تشخیص این نوع درد، پزشکان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. معاینه جسمانی یکی از این روش‌هاست که به پزشک کمک می‌کند تا نشانه‌های فیزیکی مرتبط با درد را بررسی کند و سایر علل احتمالی درد را رد کند. همچنین، بررسی دقیق تاریخچه درد کودک از طریق پرسش از والدین یا مراقبان در مورد زمان شروع درد، مدت آن، شدت و عوامل تشدید یا تسکین‌دهنده آن، اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا الگوی درد را شناسایی کند و تشخیص دقیق‌تری داشته باشد.
علاوه بر موارد ذکر شده، مشاهده علائم فیزیکی کودک نیز در تشخیص درد رشد مؤثر است. علائمی مانند گریه، گرفتگی عضلات، تغییرات در حالت چهره و تغییر در فعالیت‌های روزمره کودک می‌توانند نشانه‌هایی از وجود درد باشند. مصاحبه مستقیم با کودک نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. با پرسش‌های ساده و قابل فهم، پزشک می‌تواند کودک را تشویق کند تا محل دقیق درد و نوع آن (مانند تیز، مبهم، سوزشی و غیره) را توصیف کند. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا با دقت بیشتری درد کودک را ارزیابی کرده و تشخیص مناسب را ارائه دهد. در نهایت، با جمع‌آوری این اطلاعات و رد سایر علل احتمالی، پزشک می‌تواند تشخیص درد رشد را مطرح کند.
مدیریت درد رشد در کودکان
مدیریت درد رشد در کودکان شامل رویکردهای مختلفی است که هدف آنها کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی کودک می‌باشد. استراحت یکی از مهم‌ترین این رویکردهاست. کودکانی که از درد رشد رنج می‌برند، ممکن است نیاز به استراحت بیشتری داشته باشند. تشویق کودک به خواب کافی و محدود کردن فعالیت‌های بدنی سنگین در زمان‌هایی که درد شدید است، می‌تواند به کاهش درد کمک کند. این استراحت به عضلات و استخوان‌ها فرصت می‌دهد تا بهبود یابند. همچنین، ایجاد یک محیط آرام و بدون استرس برای کودک می‌تواند در کاهش شدت درد مؤثر باشد.
در کنار استراحت، استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن، با مشورت پزشک، می‌تواند در کاهش درد مؤثر باشد. این داروها با کاهش التهاب و درد، به کودک کمک می‌کنند تا راحت‌تر باشد. فیزیوتراپی نیز در برخی موارد می‌تواند مفید باشد. فیزیوتراپیست می‌تواند تمرینات خاصی را برای تقویت عضلات و بهبود انعطاف‌پذیری به کودک آموزش دهد که می‌تواند در کاهش درد و جلوگیری از عود آن مؤثر باشد. همچنین، حمایت روانی از کودک و والدین بسیار مهم است. ارائه اطلاعات دقیق و قابل فهم در مورد درد رشد و راهکارهای مقابله با آن، می‌تواند به کاهش نگرانی و بهبود وضعیت روحی کودک کمک کند.
برای آشنایی با حرکات اصلاحی درد رشد، لطفا مطلب «حرکات اصلاحی دردهای رشدی در کودکان» را مطالعه بفرمایید.
جمع بندی
درد رشد در کودکان، دردهای مبهم عضلانی در هر دو پا، به‌ویژه در کودکان پیش از دبستان و پیش از نوجوانی است که اغلب عصرها و هنگام خواب رخ می‌دهد. این دردها معمولاً در سنین ۳ تا ۱۲ سالگی ظاهر می‌شوند و نواحی استخوانی، عضلانی و مفاصل را درگیر می‌کنند. علت دقیق آن مشخص نیست، اما فعالیت زیاد بدنی می‌تواند آن را تشدید کند. علائم شامل دردهای شدید و ناگهانی شبانه یا اوایل صبح است که معمولاً ساق پا، زانو و مچ پا را درگیر می‌کند و با ماساژ و مسکن‌های ساده تسکین می‌یابد. علت‌های احتمالی شامل رشد اسکلتی و عضلانی، رشد دندان، تغییرات هورمونی و عوامل روحی مانند استرس است. تشخیص با معاینه، بررسی تاریخچه درد و مصاحبه با کودک انجام می‌شود و مدیریت آن شامل استراحت، داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی و حمایت روانی است.
