آشنایی با پروتزهای زیبایی و انواع آن
هدف اصلی پروتزهای زیبایی (cosmetic prostheses)، نزدیک‌تر کردن ظاهر بدن فرد مبتلا به فقدان یک عضو، به آناتومی عادی بدن است. برای همه ما ظاهر صورت و بدنمان اهمیت زیادی دارد. اما گاهی بعضی افراد بطور مادرزادی یا بر اثر بیماری و حادثه، با فقدان یک بخش یا تمام یک عضو بدن خود، مانند دست و پا یا انگشتان و حتی اعضای صورت مواجه می‌شوند. در برخی موارد فرد از لحاظ روانی تحت فشار قرار گرفته و نیاز به راه حلی برای جایگزینی عضو از دست رفته دارد. پروتز زیبایی همان راه حلی است که می‌تواند؛ برای این افراد بسیار مفید و امیدوارکننده باشد.
پروتز زیبایی چیست؟
در پزشکی، پروتز (prosthesis) می‌تواند به عنوان جایگزین اعضای بدن، برای افرادی که طی یک بیماری، حادثه یا حتی بطور مادرزاد دچار نقص عضو شده باشند بکار رود. در حقیقت تمام پروتزها در اندام بیرونی، می‌توانند جنبه زیبایی هم داشته باشند. اما برخی از پروتزها غیرفعال هستند؛ به این معنی که قابلیت انجام حرکت و فعالیتی را نداشته و صرفا برای پر کردن جای خالی یکی از اعضای بدن و زیباتر شدن آن بکار می‌روند. پس اگر بخواهیم یک تعریف دقیق برای پروتزهای زیبایی بیان کنیم؛ باید بگوییم هدف اولیه این پروتزها، ارائه تصویری شبیه به اعضای واقعی و غایب بدن است و نقش عملکردی ندارند. درصورتیکه این پروتزها قادر به انجام برخی حرکات مانند راه رفتن باشند؛ آن‌ها را پروتز عملکردی می‌نامند.
چه کسانی می‌توانند از پروتزهای زیبایی استفاده کنند؟
همانطور که گفتیم پروتزها برای افرادی که با فقدان عضوی روبرو هستند؛ مفید خواهند بود. اگر فردی اندامی با کمترین عملکرد ممکن را از دست بدهد؛ برای مثال بخشی از انگشت دست و پای او قطع شده باشد؛ پروتزهای زیبایی به او کمک خواهند کرد تا ظاهری شبیه به حالت معمول داشته باشد. گاهی نیز قطع عضو تا حدی بوده که بدن قدرت و استقامت کافی برای استفاده از پروتز عملکردی را ندارد. در این حالت نیز برای حفظ ظاهری متقارن و طبیعی‌تر، می‌توانند از پروتزهای زیبایی استفاده کنند. پروتزهای زیبایی در ناحیه فک و صورت نیز کاربرد زیادی خواهند داشت. حتی این احتمال نیز وجود دارد که فرد در بعضی موقعیت‌ها همچون محل کار، از پروتز عملکردی استفاده کند و در سایر شرایط که نیاز چندانی به حرکت اندام خود ندارد؛ استفاده از پروتز زیبایی را ترجیح دهد. علاوه بر این برای افرادی که از شکل بخشی از بدن خود ناراضی باشند؛ یا حتی در اثر بیماری همچون سرطان مجبور به تخلیه سینه خود شده باشند نیز، پروتز زیبایی بسیار کمک کننده خواهد بود. از پروتزها حتی برای استخوان چانه يا گونه نیز استفاده می‌کنند. پروتزهای زیبایی بخش تحتانی بدن نیز از جنس سیلیکونی محکم‌تر از پروتزهای صورت هستند و برای اشخاص مبتلا به دفرمیتی مادرزادی، مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
انواع پروتزهای زیبایی از نظر کاربرد
پروتزهای زیبایی معمولا برای گروه‌های مختلفی از افراد و با توجه به اندامی که باید جایگزین آن شوند؛ ساخته می‌شوند. در مورد کسانی که اندام تحتانی خود را از دست داده باشند؛ غالبا پروتزهایی از جنس فوم ساخته می‌شوند. این نوع پروتزها در زیر لباس شخص و در حالتی که روی صندلی چرخدار نشسته است؛ قرار خواهند گرفت. این پروتز مجهز به نوعی ساختار داخلی است که آن را در جای خود نگه داشته ولی برای اهدافی مانند ایستادن یا راه رفتن مناسب نخواهد بود. برای افرادی که دچار فقدان اندام فوقانی خود هستند، گاهی یک دست غیرفعال، انتخاب مناسبی خواهد بود. این مدل‌ها در انواع گوناگون و در طیف وسیعی با اندازه‌ها و رنگ پوست‌های متفاوت تولید می‌شوند. در این گروه، محصولات پیشرفته‌ای با روکش‌های سفارشی و از جنس سیلیکون با کیفیت بالا وجود دارند. در ساخت پروتزهای سفارشی، از اندام مقابل عضو مورد نظر، به عنوان مدل اصلی به کمک گچ، قالب خواهند گرفت. در تولید این محصولات، مطابقت اندازه، شکل و رنگ آناتومیک شخص، همراه با جزییاتی همچون کک و مک، رگ‌ها، رنگدانه‌های پوست و مو بسیار مهم است. اشخاصی که بخشی از انگشتان دست یا پای خود را از دست می‌دهند؛ یا بطور مادرزاد فاقد آن هستند نیز، می‌توانند از پروتزهای زیبایی سیلیکونی استفاده کنند. نوع اتصال این پروتزها، معمولا به شکل و مقدار بخش‌های باقی‌مانده بدن بستگی دارد. علاوه بر دست و پا، پروتز خارجی سینه، پروتز چشم، پروتز بینی، پروتز گوش و شکم مصنوعی بارداری نیز هر یک کاربرد و طرفداران مخصوص خود را دارند.
انواع پروتزهای زیبایی از نظر ظاهری
اشکال مختلفی از پروتزهای زیبایی وجود دارند. برخی از آن‌ها در واقع روکش‌هایی از جنس فوم و متناسب با شکل اندام باقی‌مانده هستند. این مدل‌ها برای اندام تحتانی معمولا با جوراب‌های ساق بلند به خوبی پوشانده می‌شوند و رایج‌ترین نوع پروتز زیبایی برای اندام تحتانی به شمار می‌روند. روکش‌های پیش ساخته نیز که از جنس سیلسکون (silicone) یا وینیل (vinyl) ساخته می‌شوند؛ بر روی فوم قرار می‌گیرند. مزیت این مدل‌ها داشتن رنگ‌های مختلف برای پوست‌های متفاوت است که برای اندام مصنوعی، ظاهر واقعی‌تری می‌سازند. روکش‌های سیلیکونی سفارشی که ظاهر طبیعی‌تری دارند؛ غالبا دارای قیمت بیشتری هستند. روکش‌های مصنوعی پرینت سه بعدی در انواع مختلف و با رنگ‌ها و حتی آثار هنری سفارشی تولید می‌شوند. این نوع از روکش‌ها به شکلی جداگانه طراحی خواهند شد. قیمت هر یک از انواع پروتزها با توجه به جنس و نوع ساخت آن متفاوت خواهد بود. توجه داشته باشید که برای انتخاب مناسب‌ترین نوع پروتز، باید عواملی همچون شکل بخش باقی‌مانده اندام، سلیقه شخص، کاربرد مورد انتظار و اندام از دست رفته را در نظر گرفت.
پروتزهای زیبایی صورت
پروتزهای زیبایی صورت در نقاط مختلفی از صورت و به تشخیص پزشک استفاده خواهند شد. پروتز لب که امروزه بیشتر به صورت تزریق ژل برای برجسته کردن لب شناخته می‌شود؛ در موارد زیادی برای متقارن کردن لب نیز کاربرد دارد. این روش برای بینی نیز استفاده می‌شود. در ادامه درباره رایج‌ترین پروتزهای زیبایی در صورت صحبت خواهیم کرد:
پروتز چشم
چشم مصنوعی یا چشم شیشه‌ای، نام‌های دیگر پروتز چشم هستند. این پروتز برای بیمارانی که چشم خود را از دست داده‌اند، به عنوان یک پوسته، ساختار داخل حفره چشم را می‌پوشاند. یک چشم مصنوعی دارای پوسته بیرونی بیضی شکل و سفید رنگ و یک قسمت گرد و مرکزی شبیه به عنبیه و مردمک چشم است. این پروتز با چشم سالم فرد مطابقت خواهد داشت. پروتز زیبایی چشم از عملکرد پلک پشتیبانی خواهد کرد. دلیل اینکه به پروتز چشمی، چشم شیشه‌ای می‌گویند؛ این است که در گذشته واقعا از شیشه ساخته می‌شد. اما در حال حاضر این نوع از پروتزهای زیبایی را از جنس اکریلیک سخت و پلاستیکی می‌سازند. چشم مصنوعی را بر روی ایمپلنت چشمی قرار می‌دهند.
پروتز بینی
پروتز بینی را نیز معمولا از جنس سیلیکون و با لبه‌هایی که براحتی با صورت ادغام شود می‌سازند. اتصال پروتز بینی به صورت فرد نیز می‌تواند توسط چسب مخصوص، عینک و یا ایمپلنت‌های متصل به استخوان انجام شود.
پروتز چانه
پروتز چانه برای اشخاصی که بطور مادرزادی با رشد ناقص استخوان این ناحیه مواجه شده‌اند یا در یک حادثه دچار نقص عضو شده باشند؛ استفاده می‌شود. به جراحی چانه، جراحی ژنیوپلاستی نیز گفته می‌شود.
پروتز گوش
گوش خارجی مصنوعی به علت ظاهر پوست مانند و خواص مکانیکی خاص، از نوعی سیلیکون پزشکی ساخته می‌شود. نحوه اتصال پروتزهای گوش به صورت‌های مختلفی همچون آهنربایی، چسب مخصوص و… خواهد بود.
مزایای پروتزهای زیبایی
برخی پروتزهای زیبایی را با عنوان پروتزهای غیرفعال می‌شناسند. اما این عبارت به این معنی نیست که این پروتزها هیچ کاربردی نداشته باشند. پروتزهای زیبایی می‌توانند با بهبود وضعیت ظاهری، اعتماد به نفس فرد را افزایش دهند. این امر برای افرادی که به سبب قطع عضو دچار افسردگی شده‌اند نیز، سبب ایجاد آرامش روانی و در نتیجه تمایل به حضور پررنگ‌تر در جامعه خواهد شد. اما به جز مسایل مربوط به ظاهر فرد، برای پروتزهای زیبایی می‌توان مزایای دیگری را نیز نام برد. این پروتزها که وزن سبکی هم دارند؛ برای انجام سطح محدودی از فعالیت‌های روزمره نیز مفید خواهند بود. یک بازوی از نوع پروتز زیبایی می‌تواند؛ تا حدودی به انجام برخی از عملکردها کمک کند. برای مثال در هنگام نوشتن، معمولا به یک نگهدارنده یا تثبیت‌کننده کاغذ برای نوشتن راحت‌تر نیاز خواهیم داشت. یا برای ثابت نگه‌داشتن برخی ابزار و ظروف و همینطور برای حمل وسایلی که نیاز به دو بازو برای ثابت شدن دارند. در تمام این موارد می‌توان از پروتز زیبایی استفاده کرد. همچنین این محصولات می‌توانند با ایجاد تقارن برای بدن فرد و کمک به نزدیک‌تر شدن به حالت طبیعی آناتومیک بدن، سبب برقراری بهتر تعادل او شوند. مزایای دیگر یک پروتز زیبایی، حفاظت از بخش‌های آسیب‌دیده بدن است. در حقیقت وقتی بخشی از بدن فرد قطع شده باشد؛ اندام‌های باقی‌مانده در آن قسمت، حساسیت بیشتری خواهند داشت. یک پروتز زیبایی می‌تواند تا حدودی از برخورد سطح بدن در این قسمت‌ها با عوامل آسیب‌زا جلوگیری کند.
مزیت‌های پروتز زیبایی در مقایسه با پروتز عملکردی
این بستگی به هدف شما و میزان انتظارتان از سطح عملکرد یک اندام مصنوعی دارد؛ که چه نوعی از پروتز را تهیه کنید. قطعا برای انجام فعالیت‌ها و حرکات مختلف باید از پروتز عملکردی استفاده کنید. اما در اکثر موارد پروتزهای زیبایی بسیار راحت‌تر از سایر پروتزها متصل خواهند شد و معمولا به مهارهای ویژه‌ای نیاز ندارند. این پروتزها بر خلاف دستگاه‌های میوالکتریک، به هیچ باتری یا شارژی هم احتیاج نخواهند داشت. وزن پروتزهای زیبایی در مقایسه با انواع دیگر، سبک‌تر و حمل آن معمولا آسان‌تر خواهد بود.
پروتزهای خلاقانه
برخی از تولید کنندگان، طراحی پروتزهایی را آغاز نموده‌اند که شکل‌های جالب و زیبایی دارد. در واقع همچون یک بوم نقاشی هر طرحی که فرد بخواهد را روی پروتز زیبایی طراحی می‌کنند. این طرح‌ها می‌توانند شبیه انواع تتوها روی اندام طبیعی باشند. حتی در برخی موارد به خواسته خود شخص، شکلی خلاقانه یا انیمیشنی برای فرد طراحی می‌شود. این مورد برای کودکان و نوجوانان بسیار جذاب خواهد بود. این سازندگان، معتقدند این کار برای کسی که به علت یک حادثه آسیب دیده و اندام خود را از دست داده است؛ می‌تواند کمی شادی‌بخش باشد. با این روش افراد راحت‌تر با تفاوت خود کنار خواهند آمد.
مراحل کلی تولید و انتخاب پروتزهای زیبایی
همه پروتزهای اندام، بوسیله متخصصین این حوزه طراحی و تولید می‌شوند. در اکثر کشورها، فقط پزشکان متخصص و خبره می‌توانند برای افرادی که یک عضو خود را از دست داده اند؛ پروتز مناسب تجویز کنند. برای این کار معمولا یک ارزیابی بالینی کامل انجام خواهد شد. جهت انتخاب مناسب‌ترین گزینه، اهداف و الزامات شخص را مورد نظر قرار خواهند داد. سپس به اندازه‌گیری، قالب گیری و ساخت پروتز در انواع مختلف اقدام می‌کنند. پس از ساخت نیز باید پروتز مورد آزمایش قرار گیرد. پروتز فک و صورت نیز توسط متخصصانی که به آن‌ها آناپلاستولوژیست گفته می‌شود؛ ارزیابی خواهد شد. پروتزهای سینه موقت را، ممکن است بتوانید از فروشگاه‌های لباس زیر زنانه تهیه کنید؛ البته فروشگاه‌های تخصصی همیشه گزینه بهتری خواهند بود.
نکاتی مهم در مورد پروتز زیبایی
در پروتزهای زیبایی که کیفیت بالایی نداشته باشند؛ ممکن است با گذشت زمان مشکل تغییر رنگ بوجود بیاید. اما بطور کلی توصیه می‌شود این پروتزها را هر دو یا سه سال تعویض کنید. در مورد اینکه چگونه یک پروتز زیبایی می‌تواند به شما در برخی از فعالیت‌ها کمک کند صحبت کردیم؛ اما یک روش دیگر نیز وجود دارد. گاهی ممکن است یک پروتز غیرفعال با مفاصلی خاص مانند مفاصل آرنج، شانه، مچ دست یا انگشتان ترکیب شده و امکان حرکت را بهبود بخشد. نکته دیگر، مربوط به پروتزهای گوش و بینی می‌شود؛ اگر این پروتزها فاقد ایمپلنت تثبیت‌کننده باشد؛ باید از حتما از چسبی مخصوص استفاده نمایید.
سخن پایانی
پروتزها برای همه افرادی که بصورت مادرزادی با فقدان یک اندام بدن و یا قطع عضو بر اثر حادثه مواجه شده‌اند؛ مفید و موثر خواهد بود. شما بر اساس نیاز خود و تشخیص پزشک، نوعی از پروتزها را انتخاب می‌کنید. اگر به دنبال پروتزی هستید که در ظاهر شما تعادل ایجاد کرده و تشخیص آن از اندام واقعی سخت باشد؛ پروتزهای زیبایی انتخاب مناسبی برای شما هستند. اگر حس می‌کنید به اعتماد بنفس بالاتری برای حضور در جامعه نیاز دارید؛ پروتزهای زیبایی کمک زیادی به شما خواهند کرد. به یاد داشته باشید که برای تهیه این پروتزها، حتما با متخصصین این امر مشورت نموده و آن‌ها را از تولیدکنندگان و فروشندگان معتبر تهیه نمایید.
سوالات متداول
دوام پروتز زیبایی چه مدت خواهد بود؟
برای پروتزهای زیبایی خارجی، حداقل دو تا سه سال ماندگاری در نظر گرفته شده است. پس از این مدت ممکن است با تغییرات رنگ آن مواجه شوید.
کدام نوع از پروتزهای زیبایی واقعی‌تر به نظر می‌رسند؟
معمولا پروتزهای زیبایی‌ای که از جنس سیلیکون یا وینیل روی یک فوم ساخته می‌شوند؛ با در نظر گرفتن اندام مورد نظر، ابعاد و جزئیات پوست فرد، می‌توانند تا حد زیادی طبیعی به نظر برسند.
پروتزهای زیبایی در کدام بخش‌های بدن استفاده می‌شوند؟
تقریبا در تمام قسمت‌هایی که بتوان اندام از دست رفته را جایگزین کرد؛ می‌توان از پروتز زیبایی هم استفاده نمود. این اندام‌ها شامل دست، پا، انگشتان، سینه، اعضای صورت مانند چشم و گوش و… می‌شوند.