پاچنبری یا کلاب فوت به مجموعه‌ای از ناهنجاری‌های مادرزادی گفته می‌شود که باعث خمیدگی پا و مچ پا به شکل غیرطبیعی می‌شود، به طوری که پا شبیه به چوب گلف به نظر می‌رسد. این عارضه می‌تواند یک یا هر دو پا را درگیر کند و در حدود نیمی از موارد، هر دو پا تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این عارضه معمولاً دردناک نیست اما درمان زودهنگام آن برای اصلاح وضعیت پا و جلوگیری از مشکلات حرکتی در آینده ضروری است. آگاهی از چیستی این عارضه و مراجعه به موقع به پزشک متخصص، نقش حیاتی در بهبود وضعیت کودک دارد.
در این مطلب قصد داریم به چیستی، علائم، علل بروز و روش تشخیص پاچنبری بپردازیم؛ با ما همراه باشید.
پاچنبری یا کلاب فوت چیست؟
نقل قول از وب‌سایت Mayo Clinic:
Clubfoot describes a condition present at birth in which a baby’s foot is pointed in and down. The tissues connecting the muscles to the bone are called tendons. In clubfoot, the tendons are shorter than usual, pulling the foot out of position.
برداشت فارسی از متن نقل قول: پاچنبری توصیف وضعیتی است که پای کودک از بدو تولد به سمت داخل و پایین قرار دارد. در عارضه پاچنبری، تاندون‌ها (بافت‌هایی که ماهیچه‌ها را به استخوان متصل می‌کنند) کوتاه‌تر از حد معمول هستند و پا را از حالت طبیعی خود خارج می‌کنند.
کلاب فوت یک ناهنجاری مادرزادی پیچیده پا است که ناشی از رشد غیرطبیعی استخوان‌ها، رباط‌ها و ماهیچه‌های پا در دوران جنینی است. پای مبتلا به این عارضه به سمت داخل و پایین پیچ خورده و کوتاه‌تر از پای سالم است؛ همچنین عضلات ساق پا در سمت آسیب‌دیده کوچک‌تر خواهند بود. این تغییر شکل ثابت بوده و با دست قابل اصلاح نیست و خودبه‌خود نیز بهبود نمی‌یابد.
طبق آمار جهانی، سالانه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نوزاد با این عارضه متولد می‌شوند که ۸۰ درصد آن‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط هستند. بدون درمان، این بدشکلی منجر به ناتوانی دائمی، درد و مشکل در راه رفتن فرد در طول زندگی می‌شود.
انواع کلاب فوت
سه نوع اصلی پاچنبری وجود دارد: ایدیوپاتیک، نوروژنیک و سندرمیک. هر کدام، علل بروز خاص خود را دارند و از نظر شدت نیز متفاوتند:
- پاچنبری ایدیوپاتیک: شایع‌ترین نوع در نوزادان است و علت آن ناشناخته است. پسران دو برابر دختران به آن مبتلا می‌شوند و در نیمی از موارد، فقط یک پا درگیر می‌شود. این نوع کلاب فوت، به خودی خود و بدون هیچ بیماری زمینه‌ای دیگری رخ می‌دهد.
- پاچنبری نوروژنیک: ناشی از یک بیماری عصبی است که سیستم عصبی (مغز، نخاع و اعصاب) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیماری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا (نقص لوله عصبی) و فلج مغزی می‌توانند منجر به این نوع پاچنبری شوند. در پاچنبری نوروژنیک، مشکل اصلی در سیستم عصبی است که بر عضلات و استخوان‌های پا تأثیر می‌گذارد و باعث بدشکلی پا می‌شود. درمان این نوع پاچنبری معمولا پیچیده‌تر از نوع ایدیوپاتیک است.
- پاچنبری سندرمیک: پاچنبری سندرمیک نوعی از کلاب فوت است که همراه با سایر بیماری‌ها و ناهنجاری‌های مادرزادی رخ می‌دهد و نشان‌دهنده وجود یک سندرم زمینه‌ای است. برخلاف پاچنبری ایدیوپاتیک که به‌صورت مستقل و بدون علت مشخص ایجاد می‌شود، این نوع معمولاً بخشی از یک مشکل گسترده‌تر در بدن است. برخی از سندرم‌هایی که ممکن است با پاچنبری همراه باشند عبارتند از آرتروگریپوز، سندرم نوار انقباض، کوتولگی دیستروفی و…
علائم کلاب فوت
عارضه پاچنبری باعث تغییر شکل و سفتی تاندون‌ها و عضلات ساق پا می‌شود. در این عارضه، تاندون‌های داخل ساق کوتاه شده، استخوان‌ها تغییر شکل می‌دهند و تاندون آشیل سفت می‌شود. اگر درمان انجام نشود، ممکن است فرد روی کناره‌های پا یا حتی روی مچ پا راه برود. علائم رایج پاچنبری عبارتند از:
- قسمت بالای پا به سمت پایین و داخل می‌پیچد.
- قوس پا برجسته‌تر از حد معمول است.
- پاشنه پا به سمت داخل چرخیده است.
- در موارد شدید، ممکن است پا وارونه به نظر برسد.
- ماهیچه‌های ساق پا معمولاً رشد کمتری دارند.
- اگر فقط یک پا درگیر باشد، ممکن است کمی کوتاه‌تر از پای دیگر باشد.
متخصصان معمولاً هنگام تولد نوزاد متوجه پاچنبری می‌شوند و گاهی اوقات حتی می‌توان آن را قبل از تولد از طریق سونوگرافی تشخیص داد. بیشتر کودکان مبتلا، فقط یک پاچنبری دارند که مساله حادی نیست اما در برخی موارد، این عارضه با بیماری‌هایی مانند اسپینا بیفیدا نیز همراه است.
تشخیص و درمان زودهنگام نقش بسیار مهمی در اصلاح بدشکلی پا و جلوگیری از مشکلات حرکتی در آینده دارد. بنابراین، مراجعه سریع به پزشک متخصص ارتوپدی فنی پس از تولد نوزاد، ضروری است.
علت بروز کلاب فوت
علت اصلی کلاب فوت عمدتاً ناشناخته (ایدیوپاتیک) است اما عوامل ژنتیکی در بروز آن، نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ برخی از محققان تغییرات ژنی را موثر می‌دانند هرچند مکانیسم دقیق آن هنوز به طور کامل مشخص نیست. با اینکه می‌توان گفت این عارضه می‌تواند به صورت خانوادگی منتقل شود اما خوب است بدانید برخلاف باور رایج، موقعیت جنین در رحم عامل ایجاد پاچنبری نیست.
گاهی اوقات، کلاب فوت با ناهنجاری‌های اسکلتی مانند اسپینا بیفیدا سیستیکا یا دیسپلازی هیپ (DHH) مرتبط است. همچنین اختلال در مسیر عصبی عضلانی (احتمالاً در مغز، نخاع، عصب یا عضله) می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد.
عوامل محیطی نیز ممکن است در ایجاد کلاب فوت مؤثر باشند. تحقیقات نشان داده‌اند که عواملی مانند سن مادر، سیگار کشیدن مادر و ابتلا به دیابت مادر روی بروز این عارضه تاثیر دارند. همچنین آمنیوسنتز زودهنگام (قبل از هفته ۱۳ بارداری) نیز با افزایش احتمال کلاب فوت مرتبط دانسته شده است.
تحقیقات اخیر توسط محققان دانشگاه واشنگتن نشان داده است که جهش در ژن PITX1 که برای رشد اولیه اندام تحتانی حیاتی است، می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. این یافته‌ها، درک ما از عوامل ژنتیکی موثر در کلاب فوت را بهبود می‌بخشد و می‌تواند در آینده به توسعه روش‌های درمانی مؤثرتر کمک کند. این تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی پیچیده‌تر از آن چیزی است که قبلاً تصور می‌شد و احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این عارضه نقش دارند.
تشخیص کلاب فوت یا پاچنبری
تشخیص پاچنبری معمولاً به راحتی با مشاهده ظاهر پا قابل انجام است و حتی افراد عادی نیز می‌توانند ناهنجاری را تشخیص دهند. با این حال، برای تشخیص دقیق‌تر و بررسی جزئیات وضعیت پا، پزشک از معاینات بالینی و ابزارهای تصویربرداری پیشرفته مانند سونوگرافی، MRI و اشعه ایکس استفاده می‌کند.
روش‌های تصویربرداری اطلاعات مهمی در مورد وضعیت استخوان‌ها، مفاصل و بافت‌های نرم پا ارائه می‌دهند و به پزشک کمک می‌کنند تا برنامه درمانی مناسب را با توجه به شدت و نوع پاچنبری تعیین کند. این اطلاعات شامل میزان چرخش پا، وضعیت تاندون‌ها و عضلات و همچنین وجود هرگونه ناهنجاری دیگر است.
آیا راهی برای پیشگیری از پاچنبری وجود دارد؟
در حال حاضر با توجه به اینکه دلیل دقیق بروز پاچنبری مشخص نیست، هیچ روش قطعی برای جلوگیری از آن وجود ندارد اما می‌ت.ان گفت مراقبت‌های بهداشتی مناسب قبل و حین بارداری، بهترین شانس را برای شروع سالم زندگی به فرزند شما می‌دهد. مشاوره قبل از بارداری برای اطمینان از سلامت مادر در دوران بارداری بسیار مهم است. در صورت وجود خطر بالای تولد نوزاد با پای پرانتزی یا سایر نقایص مادرزادی، مشاوره ژنتیک با متخصصین این حوزه توصیه می‌شود. این متخصصین، ضمن بررسی‌های تخصصی، بدن شما را از نظر عفونت‌های مختلف مانند ویروس زیکا نیز بررسی می‌کنند. درمان این عفونت‌ها قبل از بارداری، احتمال بارداری سالم و سلامت جنین را افزایش می‌دهد.
سیگار کشیدن، مصرف الکل یا کمبود مواد مغذی (مانند اسید فولیک) در دوران بارداری ممکن است خطر ابتلا را بیشتر کند. همچنین کاهش میزان مایع اطراف جنین در رحم نیز می‌تواند فضای کافی برای رشد طبیعی پاها را محدود کند. بنابراین در طول بارداری حضور منظم در جلسات مراقبت‌های دوران بارداری، محافظت در برابر ویروس زیکا (استفاده از اسپری حشرات در صورت تجویز متخصص)، پرهیز از مصرف سیگار، الکل و مصرف مکمل‌ها و داروهای تایید شده توسط متخصص از جمله نکات حیاتی در پیشگیری از کلاب فوت هستند.
کلام آخر
پاچنبری یا کلاب فوت یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن پای نوزاد به سمت داخل و پایین چرخیده و شکل غیرطبیعی به خود می‌گیرد. در این وضعیت، پا از مچ پیچ خورده و انگشتان پا به سمت پایین و داخل متمایل می‌شوند و پاشنه پا بالا قرار می‌گیرد. این عارضه می‌تواند یک یا هر دو پا را درگیر کند و شدت آن متفاوت است.
علت دقیق پاچنبری ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی، محیطی و ترکیبی از این دو می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. تشخیص پاچنبری معمولاً بلافاصله پس از تولد و با معاینه فیزیکی نوزاد توسط پزشک صورت می‌گیرد. در برخی موارد، سونوگرافی در دوران بارداری نیز می‌تواند این عارضه را نشان دهد.
به عنوان کلام آخر می‌توان گفت این عارضه نگران کننده و لاعلاج نیست بلکه یک ناهنجاری قابل تشخیص و قابل درمان است؛ تشخیص زودهنگام آن می‌تواند به بهبود نتایج درمان و تسریع آن کمک نماید.
