استئونکروز نوعی وضعیت دردناک استخوانی است که می‌تواند بر تحرک افراد تاثیرگذار باشد. این بیماری که با نام نکروز آواسکولار نیز شناخته می‌شود در واقع مرگ بافت‌های استخوانی به‌علت کمبود خون است. وجود این بیماری می‌تواند منجر به شکستگی‌های کوچک در استخوان و درنهایت فروپاشی مفصل استخوان شود. این فرآیند معمولا از ماه‌ها تا سال‌ها طول می‌کشد. در این مقاله ابتدا به توضیح این بیماری و سپس به علائم و نشانه‌های آن می‌پردازیم. با ما تا انتهای مقاله همراه باشید.
استئونکروز چیست؟
استخوان‌های بدن انسان از سلول‌های زنده‌ای تشکیل شده‌اند که برای سالم ماندن نیاز به خون‌رسانی ثابت دارند. استخوان‌ها دائماً در حال تغییر هستند زیرا سیستم اسکلتی، بافت استخوانی جدیدی را برای جایگزینی بافت استخوانی پیر می‌سازد. خون حامل مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز استخوان‌ها برای سالم ماندن و بازسازی است. بدون جریان خون سیستم اسکلتی نمی‌تواند بافت استخوانی جدید را با سرعت کافی بسازد و بافت استخوانی پیر نیز درنهایت تجزیه شده و می‌میرد. اگر جریان خون به این سلول‌های استخوانی کاهش یابد، سلول‌ها ممکن است بمیرند و درنهایت باعث فروپاشی استخوان شوند. این فرآیند استئونکروز نامیده می‌شود.
استئونکروز می‌تواند منجر به درد، بروز آرتریت و محدودیت استفاده از مفصل آسیب‌دیده شود. برخی از افراد حتی ممکن است نیاز به جراحی تعویض مفصل پیدا کنند. اگرچه استئونکروز تقریباً در هر استخوانی از بدن ممکن است رخ دهد، لگن، زانو و شانه‌ها شایع‌ترین نقاطی هستند که درگیر این بیماری می‌شوند. شکستگی‌های استخوان یا مفصل دررفته می‌تواند رسیدن جریان خون را به بخشی از استخوان متوقف کند و استئونکروز اتفاق بیافتد.
استئونکروز در چه مفاصلی ایجاد می‌شود؟
این بیماری می‌تواند بافت استخوانی را در هر مفصلی تحت‌تاثیر قرار دهد اما به‌طور معمول لگن و شانه را هدف قرار می‌دهد. مفاصل دیگری که کمتر می‌توانند به استئونکروز مبتلا شوند عبارتند از:
- مچ پا
- مچ دست و آرنج‌ها
- فک
- زانو
برخی افراد دچار استئونکروز دوطرفه، مانند هر دو لگن یا هر دو زانو می‌شوند.
استئونکرو چقدر شایع است؟
این عارضه می‌تواند همه سنین و جنسیت‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد؛ اما بیشتر در میان سنین 30 تا 40 سالگی دیده می‌شود.
مواردی از استئونکروز که از یک آسیب ناشی می‌شوند تروماتیک هستند در حالی که سایر موارد غیرتروماتیک در نظر گرفته می‌شوند.
علائم
برخی از افراد در مراحل اولیه استئونکروز هیچ علامتی ندارند. با بدتر شدن وضعیت مفاصل آسیب‌دیده ممکن است تنها زمانی که وزن روی آن فشار می‌آورد آسیب ببینند. درنهایت ممکن است حتی زمانی که بیمار دراز کشیده است درد را احساس کند.
درد استئونکروز می‌تواند خفیف یا شدید باشد و معمولاً به تدریج ایجاد می‌شود. درد همراه با استئونکروز لگن ممکن است روی کشاله ران، ران یا باسن متمرکز شود. ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد تا بیمار متوجه علائمی شود که نشان‌دهنده استئونکروز باشد. از علائم شایع عبارتند از:
- دردی متناوب که با فشار آوردن به استخوان شروع شده و با برداشتن وزن از روی آن ناپدید می‌شود.
- افزایش درد و سفت شدن مفاصل
- محدود شدن دامنه حرکتی
- لنگیدن؛ اگر استئونکروز در لگن یا زانو باشد.
- دردی که حتی در حالت استراحت نیز رخ می‌دهد.
- بروز مشکل هنگام بالا رفتن از پله‌ها، ایستادن یا راه رفتن.
فاصله زمانی بین شروع علائم و از دست دادن عملکرد مفصل از فردی به فرد دیگر متفاوت است و از چند هفته تا بیش از یک سال متغیر خواهد بود.
علت بروز استئونکروز چیست؟
استئونکروز می‌تواند در اثر بیماری یا ضربه شدید، مانند شکستگی یا دررفتگی که بر خون‌رسانی به استخوان تأثیر می‌گذارد ایجاد شود. استئونکروز همچنین می‌تواند بدون هیچ تروما یا بیماری رخ دهد.
جراحت
هنگامی که یک مفصل دچار آسیب می‌شود، مانند شکستگی یا دررفتگی، رگ‌های خونی ممکن است آسیب ببینند. این اتفاق موجب اختلال در گردش خون به استخوان و درنهایت منجر به استئونکروز مرتبط با تروما خواهد شد. مطالعات نشان می‌دهند که این نوع استئونکروز ممکن است در بیش از 20٪ از افرادی که دچار دررفتگی یا شکستگی مفصل ران هستند ایجاد شود.
داروهای کورتیکواستروئیدی
کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون معمولاً برای درمان بیماری‌هایی که باعث التهاب بدن می‌شوند استفاده می‌شود؛ مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک، آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی روده و واسکولیت.
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف طولانی‌مدت کورتیکواستروئید سیستمیک (خوراکی یا داخل وریدی) با دوز بالا، یک عامل خطر اصلی و علت بروز استئونکروز است.
پزشکان دقیقاً مطمئن نیستند که چرا گاهی اوقات استفاده از کورتیکواستروئیدها با استئونکروز همراه است. احتمالا ممکن است اثرات منفی بر اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن داشته باشند. به عنوان مثال در توانایی بدن برای ساختن استخوان‌های جدید و تجزیه مواد چرب تداخل ایجاد کنند. هنگامی که چربی انباشته شود و رگ‌های خونی را مسدود کند توانایی جریان خون داخل استخوانی کاهش می‌یابد.
مصرف الکل
مصرف بیش از حد الکل یکی دیگر از عوامل خطر اصلی برای استئونکروز است. مطالعات گزارش می‌دهند که حدود 30 درصد از افراد مبتلا به استئونکروز را افرادی تشکیل می‌دهند که سابقه مصرف طولانی‌مدت الکل را داشته‌اند. در حالی که الکل می‌تواند روند بازسازی استخوان (تعادل بین تشکیل استخوان جدید و از بین رفتن استخوان‌های پیر) را کاهش دهد.
عوامل خطر
عوامل خطر برای ایجاد استئونکروز عبارتند از:
- ضربه: صدماتی مانند دررفتگی یا شکستگی: این آسیب‌ها می‌تواند به رگ‌های خونی مجاور آسیب برساند و جریان خون به استخوان‌ها را کاهش دهند.
- استفاده از استروئیدها: به‌خصوص با دوز بالا مانند پردنیزون یکی از علل شایع استئونکروز است. دلیل آن ناشناخته است اما برخی از متخصصان معتقدند که کورتیکواستروئیدها می توانند سطح لیپید خون را افزایش دهند و در نتیجه جریان خون کاهش یابد.
- نوشیدن بیش‌ازحد الکل و استفاده از تنباکو: مصرف نوشیدنی‌های الکلی برای مدت طولانی می‌تواند باعث ایجاد رسوبات چربی در رگ‌های خونی شود.
- استفاده از بیس فسفونات: استفاده طولانی مدت از داروها برای افزایش تراکم استخوان ممکن است به ایجاد استئونکروز منجر شود. این عارضه بیشتر در استخوان فک دیده می‌شود.
سایر عوامل خطر
از دیگر علل شایع استئونکروز عبارتند از:
- بیماری سلولی داسی‌شکل
- دررفتگی یا شکستگی در اطراف مفاصل
- اختلالات لخته شدن خون
- HIV یا مصرف داروهای مرتبط با HIV
- پرتودرمانی یا شیمی درمانی: درمان‌های سرطان می‌تواند استخوان را تضعیف کرده و به رگ‌های خونی آسیب برساند.
- بیماری گوچر: بیماری که در آن مواد مضر در اندام‌ها و استخوان‌های بدن تجمع می‌کنند.
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک: نوعی بیماری خودایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم مانند پوست، مفاصل و اندام‌های خاص حمله می‌کند.
- بیماری Legg-Calve-Perthes: بیماری دوران کودکی که در آن استخوان ران در لگن خون کافی دریافت نمی‌کند و باعث مرگ استخوان می‌شود.
- رسوبات چربی در رگ های خونی: چربی (لیپیدها) می‌تواند عروق خونی کوچک را مسدود کند و جریان خون در استخوان ها را کاهش دهند که خود علت بروز استئونکروز است.
استئونکروز همچنین می‌تواند با سایر اختلالات همراه باشد. دلیل دقیق ایجاد استئونکروز برای برخی از عوامل خطر کاملاً شناخته شده نیست. برخی افراد دارای عوامل خطر متعددی هستند. استئونکروز به احتمال بالا به‌علت ترکیبی از عوامل از جمله ژنتیک، متابولیک، رفتارهای خود تحمیلی (مانند الکل، سیگار) و سایر بیماری‌های زمینه‌ای بروز پیدا می کند.
شرایط پزشکی مرتبط با استئونکروز
برخی از مداخلات پزشکی ممکن است خطر استئونکروز را افزایش دهند، از جمله:
- پانکراتیت
- بیماری گوچر
- HIV/AIDS
- لوپوس سیستمیک
- کم‌خونی داسی‌شکل
- انواع خاصی از سرطان مانند سرطان خون
- پوکی استخوان
- دیابت
- پیوند عضو
روش‌های تشخیص استئونکروز کدام است؟
هنگامی که بیمار اعلام می‌کند که تنها در منطقه‌ای کوچک از بدن احساس درد می‌کند و همچنین عوامل خطر مرتبط با این بیماری را دارد، پزشکان به‌وجود استئونکروز مشکوک می‌شوند. دردِ این بیماری محدود به یک منطقه کوچک است. بیماران مبتلا به درد لگن به دلیل استئونکروز اغلب احساس درد در کشاله ران دارند. درد ناشی از استئونکروز لگن یا زانو اغلب با تحمل وزن یا راه رفتن بدتر می‌شود.
در قدم اول علاوه بر معاینه فیزیکی و بررسی بیماری‌های همراهی که ممکن است استخوان‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد، از بیمار در مورد علائم و سابقه پزشکی سوال خواهد شد.
در طول معاینه فیزیکی پزشک اطراف مفاصل را فشار می‌دهد و میزان حساسیت را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است مفاصل را در موقعیت‌های مختلف حرکت دهد تا ببینند آیا دامنه حرکتی کاهش یافته است یا خیر.
مرحله بعدی تشخیص گرفتن عکس با اشعه ایکس از ناحیه دردناک است. از آنجایی که اشعه ایکس ممکن است در مراحل اولیه بیماری طبیعی به نظر برسد، پزشک ممکن است درخواست تصویربرداری‌های پیشرفته‌تری شامل اسکن استخوان یا MRI داشته باشد.
- اشعه ایکس
- ام آر آی
- اسکن استخوان
- سی تی اسکن
MRI یکی از بهترین روش‌های تشخیص استئونکروز زودرس است.
*مطمئن شوید که پزشک خود را در مورد هرگونه مصرف دارو، مکمل یا ویتامین، حتی داروهای بدون نسخه مطلع کنید.
تست‌های تصویربرداری
بسیاری از شرایط هستند که می‌توانند باعث بروز درد مفاصل شوند. آزمایش‌های تصویربرداری نیز می‌توانند به تعیین منبع درد کمک کنند. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
اشعه ایکس
اشعه ایکس می‌تواند تغییرات استخوانی بر اثر استئونکروز را تنها در مراحل پیشرفته نشان دهد. اگر این بیماری در مراحل اولیه باشد اشعه ایکس معمولاً هیچ مشکلی را آشکار نمی‌کند.
ام آر آی و سی تی اسکن
این آزمایش‌ها تصاویر دقیقی را از روند بیماری تولید می‌کنند که می‌تواند تغییرات اولیه در استخوان را نشان دهد. این تغییرات ممکن است نشان دهنده استئونکروز باشد.
اسکن استخوان
در این نوع تصویربرداری مقدار کمی از مواد رادیواکتیو به داخل ورید تزریق می‌شود. این مواد مانند ردیاب به قسمت‌هایی از استخوان‌ها می‌رود که آسیب دیده یا در حال بهبودی هستند. محل‌های آسیب‌دیده به صورت نقاط روشن در صفحه تصویربرداری نشان داده می‌شود. به این ترتیب این تست یکی از روش‌های تشخیص استئونکروز محسوب می شود.
زندگی با استئونکروز
برخی افراد در نتیجه استئونکروز دچار بیماری استئوآرتریت (آرتریت دژنراتیو یا “ساییدگی” مفاصل) می‌شوند. علاوه بر پیگیری درمان توسط پزشک متخصص و مشخص شدن علت بروز و روش‌های تشخیص استئونکروز کار با فیزیوتراپیست و داشتن برنامه ورزشی مناسب ممکن است جهت درمان درد و سفتی ناشی از آرتروز مفید باشد.
عوارض
اگر استئونکروز بدون درمان رها شود موجب بدتر شدن شرایط شده و در نهایت استخوان ممکن است فرو بریزد.
استئونکروز همچنین باعث می‌شود که استخوان شکل صاف خود را از دست بدهد.
استئونکروز پیشرفته می‌تواند منجر به آرتروز و کاهش دائمی تحرک شود. در موارد شدید ممکن است نیاز به تعویض مفصل باشد.
میزان ناتوانی ناشی از استئونکروز و علائم و نشانه‌های آن بستگی به این دارد که چه قسمتی از استخوان تحت‌تأثیر قرار گرفته است، چه ناحیه‌ای درگیر شده است، تا چه اندازه بیماری پیشرفت کرده است و استخوان چگونه به طور مؤثری خود را بازسازی می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
نکته اولیه این است که برای درد مداوم در هر مفصلی باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.
همچنین به‌دنبال شکستگی‌های احتمالی استخوان یا دررفتگی مفصل حتما ویزیت توسط پزشک متخصص توصیه می‌شود.
پیشگیری از استئونکروز
بسیاری از موارد استئونکروز علت شناخته شده‌ای ندارند بنابراین پیشگیری ممکن است امکان‌پذیر نباشد. در برخی موارد می‌توان با انجام موارد زیر خطر ابتلا را کاهش داد:
- محدود کردن استفاده از نوشیدنی‌های حاوی الکل
- پایین نگه داشتن سطح کلسترول خون
- نکشیدن سیگار
- عدم استفاده از دوزهای بالا و استفاده طولانی‌مدت از کورتیکواستروئیدها
