عواملی نظیر دیابت، تصادف و تومور ممکن است منجر به قطع عضو بدن شوند. این قطع عضو در قسمت‌های مختلفی از بالاتنه و پایین‌تنه می‌تواند باشد. از دست دادن اندام‌های زیر زانو که با نام قطع عضو ترانس تیبیال (TT) نیز شناخته می‌شود، یکی از متداول‌ترین عمل‌های قطع عضو است. همان‌طورکه از نام این عنوان پیداست، این عمل منجر به از دست دادن بخشی از پا در قسمت زیر زانو می‌شود. افرادی که با این عمل مواجه هستند باید بدانند که با کمک پروتزهای مناسب و پای مصنوعی زیر زانو می‌توانند به زندگی مستقل و شاد خود برگردند. این پروتزهای زیر زانو به افراد اجازه می‌دهد تا توانایی‌های حرکتی و فعالیت‌های روزمره خود را بازیابند.
معرفی پای مصنوعی زیر زانو
نقل از وب‌سایت Hanger Clinic:
A below-knee prosthesis (also called a transtibial prosthesis) will typically consist of a custom-made socket, a pylon, a foot, and some means of suspending the prosthesis to the body. Your prosthetist will create an individualized socket specific to your limb and will choose the most appropriate componentry to fit your lifestyle and needs.
برداشت فارسی از نقل قول: پروتز زیر زانو (که پروتز ترانس تیبیال نیز نامیده می شود) معمولاً از یک سوکت سفارشی، یک پیلون، یک پا و برخی وسایل تعلیق پروتز به بدن تشکیل می‌شود. پروتز شما یک سوکت اختصاصی مخصوص اندام شما ایجاد می‌کند و مناسب‌ترین جزء را متناسب با سبک زندگی و نیازهای شما انتخاب می کند.
پای مصنوعی زیر زانو یا همان ترانس تیبیال برای افرادی که عمل جراحی قطع عضو از ناحیه زیر زانو را انجام دادند مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پروتز می‌تواند به‌طور سفارشی ساخته شود که اجزای آن بر حسب نیاز فرد طراحی می‌شوند. البته بسته به سیستم تعلیقی که بر روی بدن بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد این پای مصنوعی ممکن است آستین‌دار یا شامل انواع دیگری از مهارکننده‌ها باشند. به‌طورکلی قطعات اصلی تشکیل‌دهنده به شرح زیر هستند:
سوکت (Socket)
سوکت قسمتی از این اندام مصنوعی است که استامپ یا عضو باقی‌مانده از بدن داخل آن قرار می‌گیرد. این سوکت‌ها را از جنس مواد نرم مانند فایبرگلاس، فایبر کربن، ترموپلاستیک و ترموست می‌سازند.
ژل لاینر یا سیلیکون لاینر (Liner)
لاینر در واقع یک سوکت داخلی متحرک است که وظیفه محافظت از پوست و جلوگیری از زخم شدن را برعهده می‌گیرد. این لایه از اصطکاک و تحریک پوست جلوگیری می‌کند و از ژل یا سیلیکون ساخته می‌شود.
لوله پروتز (Shin Tube)
لوله پروتز یا همان لوله اتصال، بخشی است که سوکت را به پنجه متصل می‌کند. این لوله معمولاً از مواد مقاوم نظیر فیبر کربن، تیتانیوم و آلومینیوم ساخته می‌شود.
پنجه
پنجه پای مصنوعی در انواع مختلفی است که در قسمت انتهایی پروتز قرار می‌گیرد و بخش اتصال به زمین را برعهده دارد. این پنجه نقش مهمی در تعادل و حرکت فرد ایفا می‌کند و معمولاً در مدل‌های ثابت، مچ تک محور یا چند محور، دینامیک و کربنی تولید می‌شود.
انواع پای مصنوعی زیر زانو کدام‌اند؟
معمولاً پروتزهایی که برای اندام‌های مختلف بدن به‌کار می‌روند، در نمونه‌های متفاوتی هستند که هر فرد با توجه به نیاز یا بودجه مالی و ترجیحات خود آن را سفارش می‌دهد. به‌طورکلی پروتزهای مصنوعی زیر زانو از لحاظ ساختار به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل پروتزهای غیر مفصلی یا پروتزهای مفصلی هستند. پروتز غیر مفصلی دارای اتصال سخت به ساق پا است، اما نمونه دیگر از سازوکار مفصلی در مچ پا و قطعات متحرک برخوردار می‌باشد.
از لحاظ ساخت نیز، پروتزها به مدل‌های ساده، مفصل دار، دینامیک و هوشمند تقسیم‌بندی می‌شوند.
پای مصنوعی ساده
ساده‌ترین نوع پروتزهای زیر زانو، شامل دو نمونه SACH و Elastic Keel هستند. پروتزهای ساده به واسطه نداشتن قطعات متحرک، قیمت پایین‌تری نسبت‌به دیگر مدل‌ها دارند و همچنین نگه‌داری آن‌ها ساده‌تر است.
الف) مدل SACH دارای بالشتک پاشنه با مچ پای سخت است تا پایداری را در هنگام حرکت و گام برداشتن تأمین کند و فقط اجازه حرکت‌های ضروری را به فرد بدهد .این نمونه قطعات متحرک ندارد و شکاف پاشنه آن از جنس لاستیک نرم می‌باشد. معمولاً نمونه‌های SACH با بلندی پاشنه مختلف تولید می‌شوند تا بتوان آن‌ها را با پاشنه‌های کفش‌های متفاوت هماهنگ ساخت.
ب) مدل Elastic Keel دارای Keel ارتجاعی است. این پروتزها معمولاً از نئوپان رنگ کرم یا فوم اورتانی ساخته می‌شوند.. معمولاً این نمونه‌ها از خاصیت ضد ضربه و جذب انرژی برخوردارند اما نمی‌توانند انرژی را به اندازه پروتزهای مکانیکی ذخیره کنند.
پای مصنوعی مفصل دار
دسته‌ای دیگر از انواع پای مصنوعی زیر زانو که نسبت به نمونه قبلی از امکانات بیشتری برخوردار است، پروتز مفصل دار نام دارد. این پروتز خود در دو مدل تک محوری و چندمحوری تولید می‌شود.
الف) پای مصنوعی پایین زانوی تک‌محوری فقط دارای مفصل مچ پا است تا بیمار بتواند پا را به سمت بالا و پایین حرکت و پایداری زانو را افزایش دهد .معمولاً این پروتزها برای بیمارانی که سطح قطع عضو آن‌ها بالاست توصیه می‌شود.
ب) پای مصنوعی پایین زانوی چندمحوری در کنار داشتن حرکت رو به بالا و پایین، حرکت به طرفین را دارد. به کمک این پای مصنوعی می‌توان راحت‌تر بر روی سطوح ناهموار حرکت کرد.
پای مصنوعی دینامیکی
سومین دسته‌ای که در این بررسی به شما معرفی می‌کنیم، پای مصنوعی زیر زانو دینامیکی است که برای افراد با فعالیت بالا توصیه می‌شود. این پروتزها انرژی مربوط به راه رفتن را در خود ذخیره می‌کنند و به زمین برمی‌گردانند، به همین منظور دامنه حرکتی فرد عادی‌تر است. برخی از پروتزهای دینامیک دارای انگشتان جدا از هم هستند که بتواند حرکت طبیعی و عادی پا را تقلید کنند و احساس راحتی بیشتری به فرد دهند.
پروتز هوشمند (MPC)
و در نهایت جدیدترین و آخرین دسته از انواع پای مصنوعی زیر زانو، نمونه هوشمند یا نمونه کنترل شونده با ریزپردازنده است . در این پروتزها سنسورهای کوچکی در قسمت مچ و پایین پا تعبیه شده که با کامپیوتر کنترل می‌شوند. این سنسورها اطلاعات دریافتی از دیگر اعضای بدن بیمار و حتی محیط اطراف را پردازش کرده و با توجه به شرایطی که درون آن‌ها برنامه‌ریزی‌شده، حرکت را در پای مصنوعی ایجاد می‌کنند.
در راه رفتن با پروتز زیر زانو به چه نکاتی باید توجه داشت؟
بسیاری از افرادی که عمل قطع عضو زیر زانو را انجام داده‌اند و نگرانی بابت نحوه راه رفتن با این پروتز و هماهنگ شدن با آن را دارند، در ابتدا باید بدانند که این امر نیازمند به حفظ آرامش و کسب اطلاعات صحیح از پزشک است. با انجام دادن دقیق مراحل درنهایت می‌توان شیوه صحیح راه رفتن با اندام مصنوعی را آموخت.
صبر در استفاده
هنگامی که پروتز پای زیر زانو را نصب می‌کنید باید در کار با آن صبوری خرج دهید. استفاده از این پای مصنوعی و یادگیری راه رفتن با آن به شکیبایی نیاز دارد که برای تسریع در این امر می‌توانید به فیزیوتراپ مراجعه کنید و همراه با تمرین‌ها، راه رفتن را آموزش ببینید.
تفاوت در زمان بهبود
دقت داشته باشید که زمان بهبود هر فرد با فرد دیگر متفاوت است، پس خود را با دیگر افراد مقایسه نکنید و قدرت بدنی خود را زیر سوال نبرید. همیشه به توصیه‌های پزشک گوش دهید و با آرامش سعی کنید با این عضو جدید هماهنگ شوید.
استفاده از لوازم کمکی
توصیه می‌شود در نخستین هفته‌ها و ماه‌های حرکتی حتماً از لوازم کمکی مانند صندلی چرخ‌دار یا واکر استفاده کنید تا به‌تدریج بتوانید نحوه راه رفتن با پروتز را یاد بگیرید و تعادل خود را حفظ کنید.
رعایت نکات ایمنی
حتماً نکات ایمنی که پزشک یا فیزیوتراپ به شما توصیه می‌کند را جدی بگیرید تا از مشکلات احتمالی پیشگیری شود.
راهکارهای جلوگیری از تاول زدن هنگام استفاده از پروتز زیر زانو
بیماران استفاده‌کننده از پروتز زیر زانو، امکان ادامه فعالیت‌های روزمره خود را دارند، اما یکی از چالش‌های شایع، بروز تاول‌هایی است که در ناحیه تماس پروتز با پوست ایجاد می‌شود. این مشکل شاید در ابتدا بی‌اهمیت به نظر برسد، اما می‌تواند دوران نقاهت را طولانی کرده و حتی حرکت بیمار را محدود کند. تاول‌ها همچنین ممکن است باعث ایجاد دردهای شدیدی شوند که حتی در زمان استراحت نیز آزاردهنده هستند. در برخی موارد، عفونت‌هایی ناشی از این تاول‌ها شکل می‌گیرد که مشکلات بیشتری را به دنبال دارد. در ادامه، روش‌هایی برای پیشگیری از تاول زدن در زمان استفاده از پروتز زیر زانو بررسی می‌شود. اگر شما یا عزیزانتان از پروتز زیر زانو استفاده می‌کنید، این راهکارها برایتان مفید خواهند بود.
استفاده از آستر یا لایه محافظ
پروتز زیر زانو از طریق سوکتی به بخش باقی‌مانده پا متصل می‌شود که این نقطه معمولاً محل بروز تاول‌ها است. با استفاده از یک آستر یا لایه محافظ روی پوست ناحیه باقی‌مانده که به پروتز وصل می‌شود، می‌توان از ایجاد تاول جلوگیری کرد. این آستر همانند یک محافظ عمل کرده و مانع از تماس مستقیم پوست با سوکت پروتز می‌شود. این راهکار ساده می‌تواند به طور موثری از تاول زدن جلوگیری کند و دردهای ناشی از آن را به حداقل برساند.
طراحی بیولوژیکی در مچ پا و پا
پای انسان از ۲۸ استخوان و ۳۳ مفصل تشکیل شده است که به تعادل، ثبات و حرکات روان کمک می‌کنند. پروتزهای مدرن با بهره‌گیری از طراحی‌های بیولوژیکی می‌توانند به طور موثری حرکت مچ پا و پا را تقلید کنند. مچ پاهای هیدرولیک که در پروتزها به کار می‌روند، بر اساس حرکت طبیعی بدن طراحی شده‌اند و با تنظیم موقعیت مفصل، به بهبود تعادل و راحتی کمک می‌کنند. این سیستم‌ها با جذب و آزادسازی انرژی، چرخش‌های کارآمدتری را فراهم می‌کنند و ریسک سقوط را به حداقل می‌رسانند.
با توجه به اهمیت طراحی صحیح پروتز و استفاده از لایه‌های محافظ، می‌توان تا حد زیادی از بروز تاول‌ها و مشکلات جانبی جلوگیری کرد و تجربه کاربری را بهبود بخشید.
نکات مورد استفاده از پای مصنوعی زیر زانو
در ادامه برخی از نکات مهم در حین راه رفتن و یا مراقبت از این پای مصنوعی را برایتان بیان می‌کنیم تا با رعایت آن‌ها مشکلی در استفاده از این عضو جدید بدنی برایتان رخ ندهد.
- نکته اول گام برداشتن است؛ در هنگام شروع گام برداشتن حتماً با پای سالم قدم اول را بردارید. در پایین رفتن از پله‌ها ابتدا پای پروتزی خود را پایین بیاورید سپس پای سالم را بگذارید و در مقابل، برای بالا رفتن ابتدا از پای سالم شروع کنید و سپس پای پروتزی را بالا ببرید تا نیروی کمتری به پای آسیب‌دیده وارد شود.
- در امر مراقبت از پروتز، حتماً آن را تمیز نگه دارید و هر شب به خوبی شستشو دهید.
- از جوراب‌های تمیز برای پوشیدن پروتز استفاده کنید. هرگونه آلودگی در محل پوشش می‌تواند باعث ایجاد عفونت و ویروس در عضو باقی‌مانده شود.
- با استفاده از کرم‌ها و لوسیون‌های بدنی می‌توانید پوست پای خود را نرم کنید تا دچار زخم و خراش در حین استفاده نشود.
جمع‌بندی
افرادی که عمل جراحی قطع عضو مانند عضو پا را انجام داده‌اند برای ادامه فعالیت‌های خود به استفاده از اندام مصنوعی نیاز دارند. این اندام‌های مصنوعی همچون پای مصنوعی زیر زانو در مدل‌های مختلفی نظیر ساده، دینامیکی و هوشمند است که هر فرد با توجه به شرایط و نحوه زندگی، بودجه در دسترس و توصیه‌های پزشک می‌تواند آن را سفارش دهد و تهیه کند. نمونه‌های ساده عملکردی محدودتر دارند اما نمونه‌های پیشرفته برای انجام فعالیت‌های حرفه‌ای طراحی شده‌اند و به واسطه سنسورها قابلیت‌های خاصی را در اختیار فرد قرار می‌دهند.
