پروتز یا اندام مصنوعی چیست؟
پروتز به عنوان یک جایگزین برای اندامی که به هر علتی از دست رفته است. ممکن است از دست دادن یک اندام یا قطع عضو به دلایل مختلفی مانند تصادف، بیماری و یا نقص مادرزادی اتفاق افتاده باشد در هر حال می‌توان از اندام مصنوعی در بدن فردی که دچار تجربه قطع عضو شده است، استفاده کرد.
انتخاب یک پروتز مناسب از مهم‌ترین اقدامات ضروری برای بازگشت به روند عادی زندگی فردی است که دچار قطع عضو شده است چرا که این امکان را فراهم می‌کند که تا حد زیادی فعالیت‌های قبلی روزانه او از سرگرفته شود. جالب است بدانید که پیشگامان تولید این ابزار، مصریان بوده‌اند. همچنین در ایتالیا نیز در سال‌های 400 قبل از میلاد برای سربازانی که دچار نقص عضو شده بودند، از اندام‌های مصنوعی استفاده می‌شد. امروزه افراد می‌توانند اندام مصنوعی را به صورت پوشیده و یا از طریق جراحی به صورت ثابت استفاده کنند.
سوال مهم! تفاوت پروتز و اورتز چیست؟
در اصطلاحات ارتوپدی فنی اورتز به وسایلی گفته می‌شود که جهت پشتیبانی، اصلاح و رفع درد برای یک اندام مانند ستون فقرات یا کف پا استفاده می‌شود؛ به بیان دیگر اندام وجود دارد اما دچار مشکلاتی چون درد یا بدفرمی شده است. از طرف دیگر پروتزها تجهیزاتی هستند که جایگزین یک عضو از دست رفته می‌باشند. اندام مصنوعی شبیه به عضو اصلی بدن بوده و کاربردهای مختلف عملیاتی (مانند ایستادن و راه رفتن) و همچنین زیبایی و… دارند. به نقل قول از مقاله معتبر وبسایت موسسه دولتی ایرلند شمالی:
پروتز وسیله‌ای است که جایگزین اندام از دست رفته می‌شود اما ارتز وسیله‌ای است که برای کنترل حرکات مفاصل، پشتیبانی یا توزیع فشار (از خارج از بدن) استفاده می‌شود.
پروتز از چه چیز ساخته شده است؟
پروتز یک وسیله مدولار است؛ به این معنی که با توجه به نیازمندی‌های فرد و کاربردی که دارد از قطعات و بخش‌های مختلفی مانند سیستم کنترل، سوکت و سیستم تعلیق تشکیل شده است. این قطعات از مواد مختلفی مانند فیبرکربن، سیلیکون، رزین اکرلیک، پلاستیک، تیتانیوم و آلومینیوم ساخته شده‌اند. در نهایت از فوم و پوشش‌های شبیه به پوست بدن نیز برای ایجاد ظاهر طبیعی اندام‌های مصنوعی استفاده می‌کنند.
یکی از اقدامات ضروری برای ساخت اندام مصنوعی اندازه‌گیری و قالب‌گیری می‌باشد چرا که نوع و شکل و اندازه قطع عضو در افراد مختلف یکسان نیست. از طرفی برخی از این اندام‌ها تنها برای فعالیت روزانه ساخته شده و برخی دیگر نیز قابلیت‌های دیگری را برعهده دارند. به علاوه ممکن است برخی از افراد قصد داشته باشند تا به کمک اندام مصنوعی در نظر گرفته شده در مسابقات ورزشی شرکت کنند؛ بنابراین اجزای استفاده شده در ساخت پروتز و همینطور نحوه اندازه کردن آن، به موارد کاربرد این ابزار مربوط خواهد بود.
کاربردهای پروتز
ممکن است برخی از افراد با نقص مادرزادی متولد شوند و یا در طول زندگی خود در حادثه‌ای اعضای بدن خود را از دست بدهند. همچنین خیلی از افراد در اثر مبتلا شدن به بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت، تروما، بیماری‌های عروقی و… مجبور به جراحی قطع عضو می‌شوند. در چنین شرایطی اندام مصنوعی به عنوان روشی مطمئن برای اعضای از دست رفته استفاده می‌شود. پروتزها به دو دسته عملکردی (فانکشنال) و زیبایی (کاسمتیک) تقسیم می‌شوند. هدف یک پروتز عملکردی این است که تا جای ممکن شبیه به عضو معمولی عمل کند و فرد بتواند با استفاده از آن بعضی از فعالیت‌ها مانند ایستادن، راه رفتن، گرفتن و… را انجام دهد. این ابزار باعث می‌شود تا فرد همچنان به ادامه زندگی امید داشته باشد، بتواند به کمک اندام مصنوعی فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهد و به زندگی عادی خود ادامه دهد.
البته از پروتزهای زیبایی (کاسمتیک) انتظار عملکرد و قابلیت‌های مختلف نداریم و صرفا از آنها برای طبیعی جلوه دادن عضو از دست رفته فرد استفاده می‌کنیم. به عنوان مثال چشم‌های مصنوعی در واقع قالبی است که حدقه چشم را پر می‌کند ولی توقع بینایی از آن نداریم. در یک مثال دیگر می‌توانیم به پروتزهای سر انگشتان اشاره کنیم که نمی‌توان از آنها انتظار عملکرد داشت و صرفا با پر کردن سر انگشتان قطع شده جنبه زیبایی دارند؛ اما در مورد انگشت کامل مصنوعی، قابلیت‌های حرکتی و عملکردی وجود داشته و به همین علت به آن عملکردی یا اصطلاحا فانکشنال می‌گویند.
پروتز نه تنها می‌تواند وضعیت ظاهری فرد را بهبود بخشد بلکه می‌تواند در محل عضو قطع شده، منجر به افزایش عملکرد وی گردد. نکته قابل توجه این است که این ابزار یک وسیله منحصر به فرد می‌باشد که برای هر فرد با توجه به نیازمندی‌های او و همچنین نوع، علت و محل قطع عضو او طراحی و ساخته می‌شود.
پروتز برای چه افرادی ضروری است؟
استفاده از پروتز برای همه افرادی که دچار قطع عضو شده‌اند کاملا ضروری است چرا که استفاده از آن به فرد کمک می‌کند تا جای ممکن بتواند فعالیت‌های روزانه قبلی خود را از سر بگیرد. هنگامی که جراحی قطع عضو انجام شد و زخم‌های جراحی بهبودی کامل پیدا کرد، امکان تهیه اندام مصنوعی و اتصال آن به اندام طبیعی به وجود خواهد آمد. البته در مواردی نیز امکان اتصال پروتز به بدن بیمار با روش‌های معمول وجود ندارد و برای برطرف کردن این مشکل نیاز به پیچ کردن اندام مصنوعی در استخوان بیمار خواهد بود.
پروتز برای چه افرادی مناسب نیست؟
شاید تعجب کنید اما در بعضی موارد خاص قطع یا نقص عضو بهتر است فرد از پروتز استفاده نکند. در نظر داشته باشید قبل از شروع طراحی، ساخت و اتصال اندام مصنوعی فرد باید آمادگی و پذیرش لازم را داشته باشد؛ این پذیرش اولیه در اکثر اوقات با گذر زمان ایجاد می‌شود اما ممکن است در مواردی فرد مورد نظر آمادگی استفاده از پروتز را پیدا نکند و راحت‌تر باشد بدون استفاده از آن به روتین زندگی خود ادامه دهد.
گاهی اوقات ممکن است متخصصین ارتوپدی فنی توصیه کنند که به هیچ وجه از پروتز استفاده نشود! به عنوان مثال در مورد کودکانی که به دلایلی چون در معرض اشعه ایکس بودن مادر یا مصرف بعضی قرص‌ها در زمان بارداری با نقص عضو به دنیا آمده‌اند توصیه می‌شود از اندام مصنوعی استفاده نشود؛ چرا که در چنین وضعیتی علیرغم پرداخت هزینه بالا و دشواری استفاده از آن، ممکن است به کودک صدمه وارد شود. همچنین باید این نکته را مد نظر داشت که با رشد کودک در طول زمان، پروتز برای وی غیرقابل استفاده خواهد شد. در بعضی موارد فرد یک عضو ناقص دارد ولی به این وضعیت عادت کرده و فعالیت‌های خود را با همان عضو ناقص انجام می دهد. به عنوان مثال فردی که با داشتن دو انگشت به کارهای روزمره خود می پردازد و ممکن است وضعیت راحت‌تری را نسبت به داشتن یک پروتز دست کامل تجربه کند.
چه آمادگی‌هایی برای داشتن پروتز لازم است؟
برای استفاده از پروتز باید هماهنگی‌ها و آمادگی‌هایی بسیاری ایجاد شود. در صورت امکان بهتر است قبل از قطع عضو با متخصصین ارتوپدی فنی مشورت صورت بگیرد تا بتوان تصمیم بهتری در مورد عمل قطع عضو اتخاذ کرد و شرایط بعد از عمل تا حد ممکن مناسب باشد. بعد از عمل فرایندهای مراقبت از زخم و بهبود محل قطع عضو باید صورت بگیرد. به عنوان مثال برای یک فرد دچار دیابت که قطع عضو را تجربه کرده است، باید تمامی ترشحات عفونی بهبود پیدا کند تا بدن آمادگی اتصال پروتز را داشته باشد. بهتر است بدانید ممکن است این مرحله تا ۶ ماه به طول بیانجامد. به جز موارد گفته شده فرد دچار قطع عضو باید برای حفظ تعادل و حرکت خود، آمادگی جسمانی خود را نیز افزایش دهد. بعد از گذراندن این مراحل، فرد با آخرین عکس رادیولوژی، آزمایشات بالینی و با آگاهی نسبت به عملکرد پروتز می‌تواند پروتز را دریافت نماید.
مهم‌ترین آمادگی برای داشتن یک اندام مصنوعی، کنترل عواطف و پذیرفتن شرایط جدید است. در این بخش روحیه فرد و حمایت اطرافیان او بسیار حائز اهمیت است؛ برای سازگاری با شرایط جدید شاید نیاز به شرکت در یک یا چند جلسه مشاوره روانشناسی باشد. فردی که به دنبال دریافت پروتز می‌باشد بایستی نقص خود و علت رخ دادن این اتفاق را پذیرفته باشد. سپس آگاهی خود را در مورد نحوه عملکرد این ابزار بالا ببرد و با انتظارات و توقعی واقع‌بینانه به یک کلینیک ارتوپدی فنی مراجعه کند. یک پروتز هرچقدر که مجهز و پیشرفته باشد با اندام واقعی فرد قابل مقایسه نیست و قطعا محدودیت‌هایی دارد.
اگر در مورد ساخت پروتز کنجکاو هستید، به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله زیر را مطالعه نمایید:
نحوه اتصال پروتز به بدن
اندام مصنوعی با توجه به شرایط هر فرد و براساس روش‌های مختلف به بدن متصل می‌گردد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
- سوکت: از این روش برای اتصال پروتز به دست و پا استفاده می‌شود.
- چسب: پروتزهای کوچک مانند بینی، گوش و چشم با چسب متصل می‌شوند.
- عینک: برای بخش‌هایی از صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- ایمپلنت: این روش برای تمامی اندام‌های مصنوعی قابل استفاده است.
انواع پروتز
پروتزها را می‌توان از دیدگاه‌های مختلف مانند میزان هوشمندی، محل قطع عضو، بخش بالایی یا پایینی بدن، نحوه کارکرد پروتز و… به دسته‌بندی‌های گوناگون تقسیم‌بندی کرد. در ادامه به معرفی دسته‌بندی کلی اندام‌های مصنوعی با توجه به محل قطع عضو و سپس انواع دیگر اشاره می‌کنیم:
اندام تحتانی
همانطور که از نامش پیداست این اندام مصنوعی برای قسمت تحتانی بدن مورد استفاده قرار گرفته و می تواند وزن کلی بدن را تحمل کرده و امکان راه رفتن و ایستادن را برای بیمار به وجود آورد. کاربرد این پروتزها برای اندام‌های تحتانی مانند زانو، انگشتان پا، ساق پا، مچ پا و … می‌باشد.
اندام فوقانی
این نوع پروتزها از جنس سیلیکون و به صورت سبک ساخته می‌شوند و برای قطع عضو در بخش بالایی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل مچ دست، انگشتان دست، آرنج، شانه و … می‌شود. برخلاف اندام تحتانی، پروتزهای اندام فوقانی نیازی به تحمل وزن بالا ندارند اما بایستی امکان انجام اقدامات متنوعی را داشته باشند.
مفصل
پروتز مفصل جایگزین مناسبی برای تمام مفاصل آسیب‌دیده محسوب می‌شود.
دست
دست مصنوعی جایگزین مناسبی برای دست قطع شده است. انواع اندام مصنوعی دست از طریق کابل و باند به بدن متصل می‌گردد.
پا
این پروتز از انواع مختلفی برخوردار است که به دو صورت کلی زیر زانو و بالای زانو ساخته می‌شود. با استفاده از این ابزار امکان ایستادن و راه رفتن برای افراد فراهم می‌گردد.
مایوالکتریک
پروتزهای پیشرفته برای قسمت اندام فوقانی بدن محسوب شده و شباهت زیادی به عملکرد طبیعی اندام بدن دارند. با در اختیار داشتن اندام مصنوعی مایوالکتریک توانایی انجام خیلی از کارها برای بیمار مقدور خواهد شد. این پروتز انعطاف‌پذیری بالایی داشته و از قابلیت شارژ شدن نیز برخوردار است.
ورزشی
افرادی که به فعالیت‌های ورزشی مشغول بوده اما دچار قطع عضو می‌شوند، صدمات روحی و روانی شدیدی می‌بینند. امروزه استفاده از پروتزهای ورزشی می‌تواند این افراد را به روال عادی ورزش برگردانده و حتی امکان حرفه‌ای شدن را نیز برای آنها مقدور سازد.
هوشمند
یکی از جدیدترین اعضاي مصنوعی، پروتزهای هوشمند هستند. استفاده از قطعات و تجهیزات پیشرفته در ساخت اندام‌های مصنوعی هوشمند منجر به محبوبیت آنها شده است. این ابزارها می‌توانند اطلاعات لازم را از محیط دریافت کرده و به مغز منتقل کنند. اطلاعات دریافت شده، توسط مغز به پروتز منتقل می‌شود و بدین ترتیب امکان انجام بهترین عملکرد برای آنها به وجود خواهد آمد.
در صورت تمایل به دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه انواع پروتزها می‌توانید مطلب زیر را مطالعه نمایید:
نحوه استفاده از هر پروتز و مراقبت از آن
همانطور که اشاره شد انواع اندام مصنوعی با توجه به نیاز بیمار ساخته می‌شوند. در زمان اتصال پروتز باید از ایجاد چین و چروک اندام باقیمانده جلوگیری شده و به پوست آسیب نرسد. در ادامه به نکاتی که برای مراقبت از یک اندام مصنوعی ضروری است، اشاره کرده‌ایم:
- به توصیه‌های پزشک متخصص خود عمل کنید.
- در اوایل استفاده از پروتز نباید در استفاده بیش از حد آن زیاده‌روی نمایید.
- در هفته‌های نخست از عصا استفاده کنید تا وزن شما روی اندام مصنوعی به صورت تدریجی افزایش پیدا کند.
- همیشه در حرکت باشید تا استقامت بدن‌تان افزایش یابد.
- در صورتی که متوجه شکسته شدن اندام مصنوعی خود شدید، فورا با پزشک مربوطه تماس بگیرید.
- عضو باقیمانده باید به صورت روزانه تمیز شود؛ برای این کار می‌توانید از صابون ضدباکتری استفاده کنید.
- در زمان حمام کردن بایستی سطح اندام خود را بررسی کنید تا علائمی مانند حساسیت یا ساییدگی نداشته باشد.
- سوکت باید به صورت روزانه با آب یا الکل تمیز شود.
سوالات متداول استفاده از پروتز
بوی بد پروتز ناشی از چیست؟
در صورتی که به طور منظم اندام مصنوعی خود را تمیز نکنید، بوی بد خواهد گرفت. راهکار جلوگیری از این مشکل، روتین تمیزی و ضدعفونی کردن اندام مصنوعی است.
چرا در زمان استفاده از اندام مصنوعی پوست قرمز می شود؟
چنانچه قرمزی پوست پس از 20 دقیقه از بین نرفت، باید برای تنظیم پروتز با پزشک متخصص تماس حاصل کنید.
سخن پایانی
متاسفانه برخی از افرادی که دچار قطع عضو شده‌اند نمی‌توانند خود را با شرایط جدید وفق داده و به فعالیت‌های عادی خود ادامه دهند. باید توجه داشته باشید که از دست دادن عضو پایان دنیا نیست؛ شما زنده و سالم هستید و بقیه اندام‌های شما سر جای خود هستند. امروز طراحی و ساخت انواع اندام مصنوعی با توجه به نیازمندی‌های شما منجر به رفع بسیاری از محدودیت‌ها شده‌اند. یک اندام مصنوعی می‌تواند نقش مهمی را برای از سر گرفتن فعالیت‌های روزانه شما ایفا کند. صرف نظر از قابلیت‌های عملکردی می‌توانید به کمک پروتزهای زیبایی از ظاهر اندام خود لذت ببرید و به زندگی عادی خود ادامه دهید. امید است به کمک استفاده از اندام مصنوعی تحرک خود را بهبود بخشیده و کنترل فعالیت‌های روزانه خود را به دست آورید.
اندام تحتانی
