کلاب فوت یا پاچنبری یک اختلال مادرزادی است که در آن یک یا هر دو پا به شکل خمیده و شبیه چوب گلف دیده می‌شوند. این عارضه اگرچه دردناک نیست؛ اما نیازمند درمان زودهنگام پس از تولد است تا پاها برای راه رفتن کودک آماده شوند. شیوع این اختلال در نوزادان بین ۱ تا ۳ درصد گزارش شده و سالانه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نوزاد در جهان با این عارضه متولد می‌شوند. عدم درمان پاچنبری می‌تواند منجر به ناتوانی دائمی، درد و مشکلات حرکتی در فرد مبتلا شود؛ بنابراین تشخیص و شروع درمان در مراحل اولیه زندگی اهمیت بسزایی دارد. در این مطلب قصد داریم به حرکات اصلاحی پاچنبری (کلاب فوت) بپردازیم.
حرکات اصلاحی پاچنبری یا کلاب فوت
نقل قول از وب‌سایت CB Physiotherapy:
Exercise can be helpful in treating clubfoot (congenital talipes) by promoting strength, flexibility, and proper positioning of the foot.
برداشت فارسی از متن نقل قول: ورزش می‌تواند با تقویتِ قدرت، انعطاف‌پذیری و قرارگیری مناسب پا در درمان پاچنبری (دراج مادرزادی) مفید باشد.
برنامه تمرین خانگی برای کودکان مبتلا به پاچنبری شامل اطلاعات اولیه و تمرینات کششی و تقویتی است. توصیه می‌شود این تمرینات حرکتی حداقل سه بار در روز انجام شوند. هدف از حرکات اصلاحی پاچنبری، نگه داشتن هر کشش حداقل به مدت ۳۰ ثانیه است؛ اما این زمان بستگی به تحمل کودک دارد. برای سهولت انجام تمرینات، می‌توان به آرامی پای کودک را به وضعیت مورد نظر حرکت داد و نگه داشت. کمک گرفتن از فرد دیگر برای نگه داشتن کودک می‌تواند انجام تمرینات را آسان‌تر کند. این تمرینات به بهبود وضعیت پا و افزایش دامنه حرکتی کمک می‌کنند.
1. انحراف در مفصل تالو کالکانه / سابتالار
برای انجام این حرکت اصلاحی پاچنبری، کودک را به پشت بخوابانید. یک دست خود را روی قسمت پایین ساق پا، درست بالای پا و دست دیگر را دور استخوان پاشنه قرار دهید. به آرامی استخوان پاشنه را به سمت بیرون فشار دهید. هدف این است که پا و ساق پا در یک راستا قرار بگیرند و پاشنه از خط وسط بدن عبور نکند. در حین انجام این حرکت، مراقب باشید که مفصل پا بیش از حد کشیده نشود. این تمرین به اصلاح چرخش داخلی پا و بهبود وضعیت پاشنه کمک می‌کند.
2. چرخش مفاصل تالوناویکولار
برای انجام این حرکت اصلاحی، کودک را به پشت بخوابانید. یک دست خود را روی پاشنه و دست دیگر را درست جلوی انگشتان پا قرار دهید. به آرامی قسمت داخلی پا (سمتی که دستتان به انگشتان نزدیک‌تر است) را به سمت بیرون فشار دهید. نکته مهم این است که در این کشش، پا را از وضعیت خنثی عبور ندهید و بیش از حد به آن فشار نیاورید. هدف این تمرین، کشش ملایم قسمت‌های داخلی پا و بهبود چرخش آن است. این حرکت باید به آرامی و با دقت انجام شود تا از هرگونه آسیب احتمالی جلوگیری گردد.
3. چرخش رو به عقب مچ پا
این حرکت اصلاحی پاچنبری تنها زمانی قابل انجام است که بتوانید پای کودک را در وضعیت خنثی قرار دهید. برای شروع، کودک را به پشت بخوابانید و زانوی او را با کشش و صاف کردن، همراه با کشش عضلات شکمی و کف پا، دراز کنید. اطمینان حاصل کنید که پا و مچ پا در یک راستا قرار دارند؛ سپس با ثابت نگه داشتن پایین پای کودک با یک دست و قرار دادن دست دیگر در دو طرف پا، به آرامی نیرویی رو به بالا وارد کنید. در ادامه، جای دست‌ها را عوض کنید؛ یک دست را روی زانوی خم شده کودک و دست دیگر را زیر پای او، با انگشت اشاره روی پاشنه، قرار دهید. حال با نیروی ملایم رو به پایین روی پاشنه، مچ پا را به آرامی خم کنید. این تمرین به بهبود انعطاف‌پذیری مچ پا و اصلاح وضعیت آن کمک می‌کند.
4. فعال سازی عضلات جانبی و خم کننده‌های خلفی
برای انجام این تمرین، انگشت خود را به آرامی در امتداد لبه بالایی و بیرونی پای کودک حرکت دهید. بین هر حرکت، به کودک فرصت دهید تا عضلات خود را منقبض کند. این تمرین را ۱۰ بار تکرار کنید. این کار به تحریک عضلات پا و بهبود وضعیت آن کمک می‌کند.
5. تحمل وزن از طریق پا و مچ پا برای هر آیتم اختصاصی
این تمرین پاچنبری تنها زمانی قابل انجام است که بتوانید پای کودک را در وضعیت خنثی قرار دهید. کودک را به پهلو یا به پشت قرار دهید، به طوری که پای او بتواند در مقابل چیزی مقاومت کند؛ سپس ده فشار ملایم از طریق زانو یا قسمت پایین پای کودک وارد کنید. این تمرین به تقویت عضلات پا و بهبود ثبات مچ پا کمک می‌کند. مهم است که فشارها ملایم باشند و از اعمال فشار بیش از حد که ممکن است باعث ناراحتی یا آسیب به کودک شود، خودداری کنید. همچنین، اطمینان حاصل کنید که وضعیت پا در طول تمرین در حالت خنثی باقی بماند.
6. ماساژ
در حالی که کودک را به پشت روی دست خود خوابانده‌اید این حرکت را انجام دهید. سپس، سطح کف پا و قوس پای او را به آرامی ماساژ دهید. شما می‌توانید از حرکات دوار انگشت شصت برای رفع گرفتگی عضلات استفاده کنید.
ورزش برای کلاب فوت در کودکان
حتی اگر درمان پاچنبری در نوزادی انجام نشده باشد، می‌توان در دوران کودکی و پس از شروع راه رفتن کودک نیز از حرکات اصلاحی استفاده کرد. تمرینات و بازی‌درمانی‌های خاصی برای کودکان مبتلا به پاچنبری وجود دارد که به بهبود وضعیت پا کمک می‌کنند.
تمرین 1
در کودکانی که شروع به راه رفتن کرده‌اند، می‌توان با تشویق آن‌ها به نشستن به حالت اسکوات و بازی کردن، به بهبود وضعیت پاچنبری کمک کرد. این تمرین به کشش عضلات ساق پا و تقویت مچ پا کمک می‌کند. همچنین، بازی‌هایی مانند پریدن قورباغه‌ای یا راه رفتن شبیه خرس برای کودکان بزرگتر مناسب است. این بازی‌های کودکانه به عنوان تمرینات ورزشی موثر برای بهبود وضعیت پاچنبری عمل می‌کنند و علاوه بر جنبه‌ی سرگرمی، به تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی پا کمک می‌کنند. این تمرینات باید به طور منظم و تحت نظر والدین یا متخصص انجام شوند.
تمرین 2
برای تقویت عضلات پای چنبری در کودکان، می‌توان از آن‌ها خواست تا یک دور اتاق را روی پاشنه‌ها و دور دیگر را روی لبه داخلی پاها راه بروند. همچنین، آن‌ها می‌توانند با پای چنبری خود روی ماسه یا برف، اشکالی مانند حروف الفبا، دایره یا رنگین کمان بکشند.
تمرین 3
برای تقویت مچ پای چنبری در کودکان، می‌توان از آن‌ها خواست که با نوک انگشت شست پای خود، در هوا دایره بکشند. در طول ۱۰ ثانیه، باید چندین بار در یک جهت، از داخل به خارج، دایره رسم کنند. این تمرین باید در ۵ ست تکرار شود. این تمرین به تقویت عضلات مچ پا، افزایش دامنه حرکتی و بهبود هماهنگی عصب و عضله کمک می‌کند. انجام منظم این تمرینات می‌تواند به بهبود وضعیت پاچنبری و عملکرد حرکتی کودک کمک کند. لازم به ذکر است که در صورت بروز هرگونه درد یا ناراحتی، باید تمرین متوقف و با پزشک یا فیزیوتراپ مشورت شود.
تمرین 4
همان تمرینات کششی پاشنه که برای نوزادان انجام می‌شود، مانند فشار دادن کف پا به سمت صورت یا بیرون پا، برای کودکان بزرگتر نیز قابل انجام است. این تمرینات به کشش و تقویت تاندون‌های کف، مچ و ساق پا کمک کرده و به اصلاح فرم پاچنبری کمک می‌کنند.
در پایان شما می‌توانید برای آشنایی با روش‌های درمان پاچنبری به مطلب «۳ روش درمان پاچنبری یا کلاب فوت (روش‌های خانگی و جراحی)» مراجعه کنید.
جمع بندی
پس از آموزش کامل حرکات اصلاحی پاچنبری توسط کاردرمانگر، می‌توانید آن‌ها را در منزل نیز انجام دهید. در صورت احساس درد کودک یا نوزاد، تمرین را متوقف و به کاردرمانگر اطلاع دهید. از اعمال فشار زیاد به پا و انگشتان خودداری کنید و کشش‌ها باید برای کودک قابل تحمل باشند. تمرینات فقط برای پای چنبری انجام شود؛ اگر فقط یک پا درگیر است، فقط همان پا را تمرین دهید. هیچ تمرینی را بدون نظر کاردرمانگر شروع نکنید. هر تمرین را روزانه دو تا سه بار تکرار کنید. رعایت این نکات به جلوگیری از آسیب و بهبود روند درمان کمک می‌کند.
