پروتز اندام تحتانی
پروتزها به عنوان اندام مصنوعی شناخته می‌شوند. آن‌ها وسیله‌ای هستند که برای جایگزینی اندام از دست رفته، اعم از اندام فوقانی یا اندام تحتانی استفاده می‌شوند. بنابراین، پروتز توسط یک فرد قطع عضو استفاده می‌شود. فرد قطع عضو با پوشیدن این وسیله می‌تواند راه برود، تعادل خود را حفظ کند و حالت ایستاده را به دست آورد. علم ایجاد اعضای مصنوعی بدن را پروتز می‌گویند. این پروتز توسط متخصص پروتز طراحی و ساخته شده است. یکی از پروتزهایی که در بین افراد قطع عضو زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ پروتز اندام تحتانی هستند. پروتزهای اندام تحتانی انواع مختلف دارند که از اجزای گوناگونی تشکیل می‌شوند. در این مقاله قصد داریم تا به طور کامل درباره پروتز اندام‌های تحتانی، مزایا و معایب آن‌ها صحبت کنیم.
پروتزهای اندام تحتانی چیست؟
این پروتزها معمولاً برای قطع اندام تحتانی تجویز می‌شوند. آمپوتاسیون به عنوان برداشتن اندام از طریق بخشی از استخوان تعریف می‌شود. قطع عضو اندام تحتانی شایع‌ترین نوع قطع عضو است که تقریباً 85 درصد از تمام قطع عضوها را شامل می‌شود. عملکرد اندام تحتانی تحمل وزن و حرکت است. پروتزهای اندام تحتانی، فرصتی را برای فردی که اندام قطع شده دارد فراهم می‌کنند تا فرد بتواند به کارهای روزانه خود رسیدگی کند.
معرفی انواع پروتز اندام تحتانی
انواع پروتزهای اندام تحتانی با افزایش سطح قطع عضو تعیین می‌شوند. انواع پروتزهای اندام تحتانی عبارتند از:
پروتزهای همی پلوکتومی؛ برای جراحی های همی پلوکتومی
قطع نصف لگن که به آن همی پلوکتومی نیز گفته می‌شود؛ برای بیمارانی است که نصف لگن خود را به دلیل تصادفات، عمل‌های جراحی و… از دست داده‌اند. در این هنگام برای جبران نبود این قسمت از بدن از پروتزهای همی پلوکتومی استفاده می‌شود.
پروتزهای مفصل ران؛ برای قطع مفصل ران
یکی از مهم‌ترین انواع پروتز اندام تحتانی پروتزهای مفصل ران هستند. در صورتی که فرد قطع عضو مفصل ران خود را به طور کامل از دست داده باشد از این پروتزها به عنوان جایگزینی برای مفصل ران استفاده می‌شود.
پروتزهای بالای زانو؛ ترانس فمورال یا آمپوتاسیون بالای زانو
پروتز بالای زانو که به عنوان پروتز ترانس فمورال نیز شناخته می‌شود؛ به طور سفارشی برای افرادی ساخته شده است که تحت قطع عضو بالای زانو قرار گرفته‌اند. اجزای پروتز بالای زانو شامل سیستم تعلیق، سوکت، مفصل زانو، ساق پا و یونیت مچ پا می‌شود.
پروتزهای زیر زانو؛ ترانس تیبیال یا آمپوتاسیون زیر زانو
در این نوع از پروتز، سوکت، پروتز اندام باقیمانده را در بر می‌گیرد و اغلب به عنوان حمل کننده تاندون کشکک طبقه بندی می‌شود. این پروتز توزیع وزن را در چندین ناحیه تحمل فشار از جمله تاندون کشکک یا تحمل سطح کل ایجاد می‌کند که توزیع وزن برابری را در کل سوکت ایجاد می‌کند.
پروتزهای سایمز؛ قطع عضو سایمز یا از دست دادن مفصل مچ پا
قطع عضو سایمز (SA) شامل قطع مفصل مچ پا است که در سطح مفصل مچ پا انجام می‌شود که در آن مالئول‌ها برداشته شده و پد پاشنه محافظت می‌شود. این پروتز این مزیت را دارد که اجازه تحمل وزن بدون پروتز را می‌دهد.
طراحی ساخت و ساز پروتز اندام تحتانی به چند حالت است؟
در حالت کلی پروتز اندام‌های تحتانی به دو صورت زیر طراحی می‌شوند:
پروتزهای اندواسکلتی
پروتزهای اسکلتی درونی نوعی پروتز هستنر که در آن ساختار نگهدارنده داخلی است و به آن پروتزهای مدولار نیز گفته می‌شود. این پروتز رایج‌ترین نوع پروتز است. پروتزهای اسکلتی درونی از اسکلت انسان استفاده می‌کنند؛ زیرا مدلی که دارای قاب لوله است عملکرد تحمل وزن را فراهم می‌کند و پوشش فوم ظاهری تقریباً طبیعی به پروتزها می‌دهد. قاب لوله یک قسمت مرکزی است که به آن پیلون می‌گویند. این پایه از آلومینیوم، تیتانیوم یا فولاد ضد زنگ ساخته شده است که از نزدیک سوکت و پای مصنوعی دیستال متصل می‌شود. پروتزهای اسکلتی درونی شامل اجزای گوناگونی است که متناسب با نیاز فرد قطع عضو است.
مزایای پروتزهای اندواسکلتی
- تغییرات ممکن است در هر نقطه از زمان انجام شود
- وزن سبک و راحت برای تحمل وزن
- از نظر زیبایی قابل قبول است
- مناسب برای تمام سطوح قطع عضو
- تنظیم کافی و هم ترازی خوبی را می‌دهد
معایب پروتزهای اندواسکلتی
- مقاومت کمتری در برابر سایش خارجی دارد
- روکش فوم برای مدت طولانی تری دوام نمی‌آورد و باید مرتبا تعویض شود
پروتزهای اسکلتی بیرونی
پروتزهای اسکلتی بیرونی نوعی پروتز هستند که در آن ساختار نگهدارنده در خارج قرار دارد. به آن پروتزهای معمولی یا سخت پوستان نیز می‌گویند. پروتزهای اسکلتی بیرونی دارای یک پوسته خارجی سفت و سخت به عنوان یک ساختار نگهدارنده هستند که عملکرد تحمل شکل و وزن را فراهم می‌کند. در واقع وزن از طریق پوسته بیرونی تحمل می‌شود. این پوسته، از چوب یا پلی اورتان سفت و سخت که با یک لایه پلاستیکی سخت پوشیده شده، ساخته می‌شود.
مزایای پروتزهای بیرونی اسکلتی
- مدت طولانی تری دوام آورد
- در برابر سایش خارجی مقاوم‌تر است
- مقرون به صرفه
معایب پروتزهای بیرونی اسکلتی
- سنگین و ناخوشایند برای استفاده
- زمان ساخت بیشتری دارد
- تراز را نمی‌توان تغییر داد و نمی‌توان آن را تنظیم کرد
- برای قطع زانو مناسب نیست
اجزای پروتز اندام تحتانی
برای اینکه پروتز بتواند به خوبی وزن افراد را تحمل کرده و دچار شکستگی یا آسیب دیدگی نشود؛ اجزای مختلفی در ساخت آن‌ها به کار می‌رود. از جمله اجزای پروتز اندام تحتانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوکت: مهم ترین قسمت اتصال بین استامپ و پروتز است و نیروها را منتقل می‌کند. سوکت‌های کانتور به استخوان، ماهیچه و بافت نرم نزدیک هستند و از آن‌ها پشتیبانی می‌کنند. این قطعه می‌تواند از ترموپلاستیک یا فلز ساخته شود.
- تعلیق: این اندام مصنوعی قطعات دیگری مانند آستین، کمربند، بند، سرآستین، پروتزهای مکنده و… را روی استامپ نگه می‌دارد.
- آستر: این قطعه یک سوکت داخلی قابل جابجایی است که از مواد انعطاف پذیر ساخته شده است.
- پیلون یا ساقه: بین سوکت و پای مصنوعی قرار دارد. از مواد قوی و سبک وزن مانند فیبر کربن، آلومینیوم و تیتانیوم ساخته شده است.
- پا و مچ پا مصنوعی: برای پشتیبانی در هنگام ایستادن، راه رفتن و جذب ضربه طراحی شده است.
طراحی پروتز به چند صورت انجام می‌شود؟
پروتزها به سطح بالایی از سفارشی سازی نیاز دارند و نمایانگر رابط با بدن انسان یا قسمت‌هایی از آن هستند. پروتزهای مصنوعی باید بر اساس شکل ناحیه آناتومیکی خاص طراحی شوند. از جمله ملاحظاتی که در طراحی پروتزها در نظر گرفته می‌شود می‌توان به ساختار اصلی پروتزهای اندام تحتانی، مواد، ملاحظات وزن و جرم، نیازهای قدرت، بیومکانیک و معاوضه در حرکت و پایداری اشاره کرد. طراحی پروتز اندام تحتانی به چند صورت زیر انجام می‌شود:
پروتزهای موقت
به پروتزهای موقت، پروتزهای آماده سازی نیز گفته می‌شود. پروتزهای موقت برای اهداف توانبخشی اولیه، برای تسریع روند بهبودی و تسهیل انتقال به پروتزهای قطعی استفاده می‌شوند. مزیت پروتزهای موقت این است که تحرک فرد قطع عضو را پس از عمل محکم می‌کند، از عوارض استراحت طولانی مدت در بستر جلوگیری می‌کند و باعث ترخیص زودهنگام از بیمارستان می‌شود. این روش در عرض چند روز پس از جراحی اعمال می‌شود و آموزش راه رفتن اولیه محدود داده می‌شود.
پروتزهای دائمی
به پروتز دائمی پروتزهای قطعی نیز گفته می‌شود. این پروتز زمانی استفاده می‌شود که زخم جراحی به طور کامل بهبود یابد و اندام باقیمانده کوچک شده و شکل بگیرد. پروتزهای دائمی زمانی تغییر می‌کنند که پروتزها دچار فرسودگی بیش از حد و آتروفی اندام باقی مانده شوند. پروتزهای دائمی باید متناسب با آن باشند تا بیمار بتواند وزن و حرکت مناسبی داشته باشد.
پروتزهایی با کاربرد خاص
این پروتزها به طور خاص برای تعداد معینی از بیماران طراحی شده‌اند که به پروتزهای با کاربرد خاص نیاز دارند و به طور خاص برای فعالیت‌های ورزشی مانند دویدن، شنا یا اسکی طراحی شده‌اند. پروتزهایی با کاربرد خاص می‌توانند برای فرد قطع عضوی که مایل به گسترش فعالیت‌های خود و شرکت در طیف کاملی از ورزش‌ها و تفریحات هستند؛ ارزشمند باشند.
مزایای پروتز چیست؟
از دست دادن اندام نه تنها باعث ناتوانی جسمی می‌شود، بلکه اثرات اجتماعی، روانی و اقتصادی را برای فرد و خانواده به دنبال دارد. با استفاده از اندام مصنوعی یا پروتز اندام تحتانی که عملکرد و همچنین تصویر کلی بدن را بازیابی می‌کنند؛ می‌توان بر این فقدان تا حد زیادی غلبه کرد.
معایب پروتز چیست؟
با وجود تمام مزایایی که استفاده از پروتز اندام تحتانی یا اندام‌های مصنوعی می‌تواند به فرد قطع عضو ارائه دهد؛ اما استفاده نادرست از این پروتزها ممکن است معایبی به همراه داشته باشد. از جمله معایب پروتز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سندرم خفگی ناشی از انسداد خروج وریدی به دلیل تنگی حفره منجر به پوست قرمز و سفت شده
- مشکلات پوستی
- کیست‌ها
- هیپرهیدروزیس
- اریتم یا آسیب پوست به دلیل نیروهای برشی و مناسب نبودن پروتزها
- اندام باقیمانده دردناک به دلیل فشار در برجستگی استخوانی
اصول بیومکانیکی پروتز و راه رفتن در پای مصنوعی چگونه است؟
چرخه راه رفتن که از دو مرحله تشکیل شده است. تماس اولیه اولین مرحله در نقطه شروع و نقطه پایان در هر چرخه راه رفتن است. یک چرخه راه رفتن دو مرحله دارد. فاز ایستادن و مرحله نوسان. مرحله ایستادن مرحله اولیه است که در آن تماس پا شروع می شود و مراحل دیگر در زمین ادامه می یابد. فازهای ایستاده حدود 60 درصد از چرخه راه رفتن و فاز نوسان حدود 40 درصد از چرخه راه رفتن را تشکیل می دهند. الگوی راه رفتن در افراد دارای پروتز هستند؛ یک الگوی راه رفتن تغییر یافته را نشان می‌دهد. در اینجا تماس پا با زمین و توزیع وزن روی پا عامل کلیدی است که باید به آن توجه کرد. تماس پا روی پاشنه به گونه‌ای رخ می‌دهد که چرخه راه رفتن تا حد امکان طبیعی باشد. در این شرایط کف پا با زمین تماس پیدا می‌کند و وزن به پا منتقل می‌شود. بنابراین، انتخاب جزء پا و مفصل زانو باید درست باشد.
در مرحله نوسان، عملکرد زانو به قدری مهم است که تحرک روی مفصل زانو که هم خم شدن و هم اکستنشن را انجام می‌دهد؛ انتقال پا از فلکشن کف پا به دورسی فلکشن یعنی بالا بردن انگشتان پا را تسهیل می‌کند. این از زمین خوردن فرد و سقوط جلوگیری می‌کند. اندام باقیمانده باید روی سوکت قرار گیرند زیرا سوکت اتصال سفت و پایدار به اندام را ایجاد می‌کند. این به کنترل اندام سوژه در حین راه رفتن کمک می‌کند. سوکت پروتز را می‌توان به 3 قسمت تقسیم کرد. قسمت بالای سوکت به عنوان صفحه نشستن شناخته می‌شود. قسمت مرکزی سوکت ناحیه کنترل اولیه است. عملکرد قسمت مرکزی اطمینان از حرکت صحیح در هنگام راه رفتن است. آخرین قسمت انتهای سوکت، دیستال است. این قسمت تنها 10 درصد وزن فرد را منتقل می‌کند تا از انتقال وزن غیرعادی جلوگیری شود و باعث آسیب به بافت های نرم نشود. سوکت باید بتواند بار را انتقال دهد و در نتیجه ثبات راه رفتن فرد را با کنترل بهتر تضمین می‌کند.
در هنگام ایستادن، کشش عضله سرینی مدیوس وجود خواهد داشت. این کار لگن را در وضعیت متعادلی حفظ می‌کند. برای یک سوژه با قطع اندام تحتانی، این وضعیت لگن توسط سوکت پروتز مراقبت می‌شود. در یک سوکت بیضی عرضی پروتز ترانس فمورال، فشار روی انتهای انتهایی استخوان ران افزایش می‌یابد و بدن برای کاهش فشار بیش از حد به کناری خم می‌شود. به همین خاطر اگر مشکلی در روند ساخت و اصول تراز کردن پروتز وجود داشته باشد، انحراف غیر طبیعی ممکن است در حین راه رفتن ایجاد شود. این انحرافات راه رفتن انرژی بیشتری را در طول راه رفتن مصرف می‌کند. هنگامی که این موضوع به عنوان یک روال تمرین می‌شود، ممکن است منجر به استفاده بیش از حد از گروه‌های عضلانی خاص شود که باعث عدم تعادل عضلانی نیز می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله درباره پروتز اندام تحتانی، انواع آن و مزایا و معایب پروتزها صحبت کردیم. با وجود پیشرفتی که در زمینه علم پزشکی به وجود آمده است؛ امروزه افرادی که به هر دلیلی دچار قطع عضو در قسمت‌های تحتانی بدن خود شده‌اند دیگر نباید نگرانی بابت نبود عضویی از بدن خود را داشته باشند. زیرا با کمک پروتز می‌توان تا حد زیادی مشکلات مربوط به نبود عضوی از بدن را جبران کرد. مراحل تشخیص نوع پروتز و نصب آن پس از مراجعه به پزشک متخصص انجام می‌شود. در پایان پیشنهاد ما این است که حتما بهداشت مربوط به تمیز کردن پروتز اندام‌های تحتانی را رعایت کرده تا دچار مشکلات بزرگتری نشوید.
سوالات متداول
چه کسانی نیاز به پروتز اندام تحتانی دارند؟
افرادی که به علت تصادفات، بیماری‌ها، اعتیادها یا ضعف از دست رفتن یک یا هر دو پا، به پروتز اندام تحتانی نیاز دارند. این شامل افرادی می‌شود که ممکن است قدرت حرکت خود را به دلیل از دست رفتن این اعضا از دست داده باشند.
چه موادی برای ساخت پروتز اندام تحتانی استفاده می‌شود؟
برای ساخت پروتز اندام تحتانی، از مواد مختلفی مانند پلاستیک، فایبرگلاس، کربن، فلزات و سیلیکون استفاده می‌شود. این مواد بسته به نیازهای فرد و نوع پروتز مورد استفاده، انتخاب می‌شوند.
چقدر زمان لازم است تا فرد به پروتز اندام تحتانی عادت کند؟
زمانی که یک فرد پروتز اندام تحتانی جدید را دریافت می‌کند، ممکن است زمانی برای عادت کردن به آن لازم باشد. هر فرد به طور متفاوتی به پروتز عادت می‌کند و این فرآیند ممکن است مدت زمانی از چند هفته تا چند ماه طول بکشد. اما با تمرین و تلاش مداوم، فرد می‌تواند به طور کامل با پروتز اندام تحتانی خود سازگار شود.