جراحی قطع عضو را می‌توان یک اتفاق مهم و تاثیرگذار در زندگی فردی در نظر گرفت؛ از این رو مهم است بدانیم این جراحی به چه روش‌هایی انجام می‌شود، بعد از آن چه می‌شود و عوارض آن چیست. این عمل جراحی به روش‌های متعددی مانند قطع عضو استاندارد، استئواینتگراسیون (OI) و روتیشن پلاستی قابل انجام است و در نهایت با توجه به بخش آسیب‌دیده بدن و صلاحدید جراح، روش مناسب تعیین می‌گردد. از عوارض بعد از عمل قطع عضو می‌توان به هماتوم، عفونت، لخته شدن خون اشاره کرد. در مقاله قطع عضو یا آمپوتاسیون در مورد چیستی قطع عضو و انواع آن صحبت کردیم اما در این مقاله قصد داریم تا در مورد روش‌های مختلف جراحی قطع عضو، عوارض بعد از عمل و مراقبت‌های بعد از آن توضیح دهیم؛ با ما همراه باشید.
چرا به عمل جراحی قطع عضو نیاز است؟
به نقل قول از مقاله معتبر وبسایت NHS جراحی قطع عضو در موارد زیر ضروری است و باید انجام شود:
وجود یک عفونت شدید یا قانقاریا در اندام و یا عوارض شدید بیماری دیابت
البته در صورت بروز عوامل دیگری مانند آسیب جدی به اندام در حوادثی مانند تصادف شدید یا انفجار و همچنین تغییر شکل اندام به طوری که قابلیت حرکت آن محدود شود نیز قطع عضو انجام می‌شود.
روش‌های جراحی قطع عضو
شرایط هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است. عواملی مانند علت قطع عضو، سن بیمار، میزان آسیب‌دیدگی بافت یا اندام بیمار و… باعث می‌شود که جراح از روش‌های مختلفی برای جراحی قطع عضو استفاده نماید که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
قطع عضو استاندارد
در این روش، اندام مورد نظر توسط جراحان برداشته شده و ماهیچه‌ها به انتهای استخوان بریده شده متصل خواهند شد و سپس با پوست پوشانده می‌شوند. در صورت استفاده از پای مصنوعی باید اندام انتهایی با بافت نرم بیمار پوشانده شود تا اتصال پروتز به راحتی صورت گیرد.
استئواینتگراسیون (OI)
در این روش جراحان قسمتی از بدن را برداشته و در استخوان باقیمانده یک ایمپلنت فولادی قرار می‌دهند تا امکان اتصال پروتز به قطعه کاشته شده فراهم شود. در صورتی که این روش برای قطع پا مورد استفاده قرار گیرد، به استخوان‌های لگن و ساق اجازه می‌دهد تا وزن را جذب کرده و راحتی بیشتری را در زمان راه رفتن و ایستادن برای بیمار به وجود آورد.
روتیشن پلاستی
روتیشن پلاستی روشی است که برای بیماران مبتلا به تومور در نظر گرفته می‌شود. در این روش، جراحان قسمتی از اندام سرطانی را جدا می‌کنند. در صورتی که این جراحی موفقیت‌آمیز باشد، بیمار این امکان را خواهد داشت تا از پروتزها مانند پروتز ساق پا استفاده کرده و از شرکت در فعالیت‌های ورزشی لذت ببرد.
مراحل انجام عمل قطع عضو
برای عمل قطع عضو نیاز است بیمار باید به مدت یک الی دو هفته در بیمارستان بستری شود. مدت زمان دقیق بستری با توجه به گستردگی جراحی و عوارض بعد از عمل متفاوت خواهد بود.باید در نظر داشت که با توجه به شرایط بیمار و تشخیص جراح، ممکن است جراحی قطع عضو در چند مرحله انجام شود.
جراحی قطع عضو ممکن است با بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام شود. جراح در طول عمل تمام بافت آسیب‌دیده را برداشته و در صورت امکان، بافت سالم را باقی می‌گذارد. در ادامه به مراحل انجام عمل قطع عضو توسط جراح اشاره کرده‌ایم:
- برداشتن استخوان له شده
- صاف کردن ناهمواری‌های استخوان
- بستن رگ‌ها و عصب‌ها
- بریدن و شکل دادن عضلات
در مواقعی زخم محل جراحی بلافاصله بعد از عمل بسته شده و لایه‌های پوست توسط جراح بخیه زده می‌شود. در مواردی نیز ناحیه مورد نظر چند روز باز می‌ماند تا امکان برداشتن بافت بیشتری وجود داشته باشد. در ادامه پانسمان استریل توسط تیم جراحی روی زخم قرار گرفته و انتهای عضو پوشانده می‌شود تا پانسمان نگه داشته شود. در نهایت از آتل برای ثابت نگه داشتن عضو استفاده می‌گردد.
عوارض عمل قطع عضو
معمولا جراحی قطع عضو برای افراد مسن با ریسک بالایی همراه است؛ برای این دسته از بیماران احتمال مرگ و میر تا ۲۰ درصد وجود دارد و این در حالی است که احتمال چنین اتفاقی در افراد جوان‌تر بسیار کمتر می‌باشد. عوارض بعد از جراحی نیز برای این دسته از افراد بیشتر است بنابراین افراد مسن بعد از جراحی قطع عضو به مراقت بیشتری نیاز دارند. برخی از محدودیت‌ها و عوارض جراحی ممکن است زودرس بوده و بعد از مدت کوتاهی ایجاد می‌شوند و برخی دیگر نیز دیررس هستند و به مرور به وجود می‌آیند. در ادامه به شرح مهم‌ترین عوارض بعد از عمل عضو می‌پردازیم:
هماتوم
این عارضه در اثر جمع شدن خون در یک فضای بسته ایجاد می‌شود. در صورت بروز هماتوم بایستی آن را خارج کرده و از خونریزی مجدد جلوگیری نمود. چنانچه اجتماع خون در بافت باقی بماند ممکن است در ادامه باعث ایجاد عفونت شود.
عفونت
احتمال عفونت بعد از هر جراحی قطع عضو وجود دارد. در صورتی که عفونت سطحی باشد با مصرف آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شود اما برای رفع عفونت عمقی نیاز به عمل جراحی مجدد خواهد بود تا بافت‌های مرده از بدن خارج شوند.
لخته شدن خون در وریدهای اندام
احتمال لخته شدن خون در افراد مسن‌تر بیشتر است. برای جلوگیری از بروز این عارضه، بایستی بیمار بعد از عمل تحت نظارت بوده و داروهای مخصوصی را که پزشک تجویز نموده به درستی مصرف کند.
سایر عوارض جانبی
لازم به ذکر است که قطع عضو بالاتر از زانو خطرناک‌تر از قطع عضو پایین‌تر از زانو می‌باشد؛ از عوارض جانبی این عمل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بدشکلی مفصلی
- عفونت
- باز شدن زخم
- مرگ بافت
- کبود شدن ناحیه
- لخته شدن خون
مراقبت‌های بعد از جراحی قطع عضو
پس از عمل جراحی قطع عضو بایستی از عضو باقیمانده مراقبت‌های ویژه‌ای به عمل بیاید؛ در غیر این صورت ممکن است آسیب‌های جدیدی بروز پیدا کند. به دلیل اهمیت این موضوع در این بخش می‌خواهیم به بررسی مراقبت‌های بعد از جراحی قطع عضو بپردازیم:
مراقبت از پوست
برای مراقبت از پوست در مقابل حساسیت و عفونت‌ها موارد زیر را رعایت نمایید:
- توصیه می‌شود که به طور روزانه عضو باقیمانده را با آب و صابون شسته و آبکشی نمایید.
- از خیس نگه داشتن اندام خود به مدت طولانی خودداری کنید تا حساسیت پوستی به وجود نیاید.
- پوست خود را با حوله‌ای نرم و به صورت ضربه‌ای خشک کنید.
- از مصرف لوسیون تا بهبودی کامل زخم‌ها پرهیز نمایید.
- پوست را ماساژ دهید تا زودتر سفت شده و آماده دریافت پروتز شود. در صورت بهبودی بخیه‌ها امکان ماساژ این ناحیه نیز فراهم خواهد شد.
کنترل کوتاهی
تغییر ساختار عضلات بعد از عمل قطع عضو منجر به کاهش تدریجی دامنه حرکات مفاصل و در نتیجه کوتاهی اندام می‌شود. به طور معمول کوتاهی در قطع عضوهایی مانند زیر زانو قابل مشاهده است. برای پیشگیری از این مشکل بایستی روزانه زیر نظر تراپیست اقدام به تمرینات کششی نمود.
فرم‌دهی به اندام
عضو باقیمانده بعد از جراحی متورم خواهد شد؛ این اتفاق طبیعی بوده و به عنوان بخشی از فرآیند درمان به شمار می‌رود. از بین رفتن این تورم معمولا از ۳ تا ۶ هفته طول خواهد کشید. برای کاهش تورم بعد از عمل قطع عضو از بانداژهای الاستیک استفاده می‌شود که به این مرحله فرم‌گیری اندام می‌گویند. در صورتی که دور عضو باقیمانده پوششی محکم ایجاد شود، تورم کاهش پیدا کرده و اندام کوچک‌تر می‌شود؛ در این شرایط نیاز به دریافت پوشش‌هایی با سایز کوچک‌تر خواهد بود. البته باید دقت کرد که اگر پوشش تنگ باشد منجر به احساس درد می‌شود؛ در صورت بروز درد پوشش را خارج کرده و از پوششی بزرگ‌تر استفاده نمایید.
مدت زمان نقاهت و شرایط بهبود بعد از عمل قطع عضو
بهبود یافتن در بیمارستان
بعد از انجام عمل قطع عضو، فرد باید به مدت ۴ الی ۸ روز در بیمارستان بستری شود و تحت مراقبت باشد. لازم به ذکر است که مدت زمان این دوره برای افراد مسن بیشتر خواهد بود. هنگامی که فرد پس از جراحی قطع عضو در بیمارستان بستری می‌شود، مراحل کنترل درد، مراقبت از زخم، انقباض و انبساط ماهیچه‌ها، آموزش حرکت کردن از روی تخت، آموزش راه رفتن با استفاده از ابزارهای کمکی و آموزش مدیریت فعالیت‌های روزانه برای او انجام می‌گردد.
آمادگی برای استفاده از پروتز
هنگامی که فرد پس از قطع عضو از بیمارستان به منزل منتقل می‌شود، بایستی در مدت ۳ یا ۴ هفته خود را برای کاشت اندام مصنوعی آماده کند. در این مرحله بیمار از زخم خود مراقبت کرده و تمرین می‌کند تا بتواند قسمت باقیمانده از اندام قطع شده را به صورت مستقیم نگه دارد.
در صورت تمایل به دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه پروتز روی لینک زیر کلیک نمایید:
کاشت ایمپلنت اندام مصنوعی
زمانی که زخم به طور کامل بهبود پیدا کرد، بایستی مراحل کاشت اندام مصنوعی توسط پزشک متخصص پروتز صورت گیرد. بیمار اندام مصنوعی یا پروتز را سه هفته پس از نصب اولیه ایمپلنت دریافت می‌کند. در این دوره مراقبت‌های لازم از قسمت‌های باقیمانده، استفاده روزانه از جوراب‌های مخصوص، ماساژ زخم و نرمش‌های انقباض و انبساط ماهیچه‌ها انجام خواهد شد.
آموزش استفاده از پای مصنوعی
در ابتدا فردی که عمل قطع عضو انجام داده است باید از پروتزهای آماده استفاده کند تا قسمت‌های باقیمانده اندام قطع شده به سایز مناسب برسد؛ این دوره بین ۲ الی ۶ ماه به طول خواهد انجامید. پس از این دوره امکان استفاده از پروتز اصلی فراهم می‌شود؛ پروتز اصلی قطعا بسیار طبیعی‌تر از پروتزهای آماده بوده و مطابق با وضعیت بیمار ساخته می‌شود. به طور کلی در این مرحله آموزش گذاشتن و برداشتن پروتز، تنظیم پروتز در محل مورد نظر، استفاده از پروتز برای راه رفتن، آموزش کمک گرفتن از عصا و واکر و همینطور مراقبت از پروتز انجام می‌شود.
انجام فعالیت‌های روزانه
در این مرحله توانایی مجدد فعالیت‌های روزانه قبل از قطع عضو به وجود می‌آید. البته مسلما چالش‌هایی در وضعیت جدید وجود دارد که با رعایت مواردی مانند حفظ ارتباط با پزشک و آموختن تکنیک‌هایی مانند یوگا می‌توان از پس آن برآمد.
محدودیت‌های بعد از قطع عضو
همانطور که اشاره شد در جراحی قطع عضو بخشی از اعضای بدن انسان برداشته می‌شود و ممکن است فرد مانند قبل امکان انجام تمام فعالیت‌های گذشته خود را نداشته باشد؛ این مسئله می‌تواند در روحیه بیمار نیز اثری منفی گذاشته و منجر به بروز افسردگی شود. با این وجود استفاده از پروتزها می‌تواند تا حد زیادی فرد را به زندگی عادی بازگرداند. باید به این نکته توجه داشت که نقش اطرافیان بیمار بسیار پررنگ می‌باشد؛ این افراد در کنار کمک کردن به توانبخشی و حرکات بیمار، باید به طور کامل از او حمایت کرده و برنامه‌های مختلفی را برای حفظ روحیه بیمار ترتیب دهند.
اگر قطع عضو انجام ندهیم چه می‌شود؟
قطع عضو ممکن است به دلایل مختلفی ضرورت یابد و بیمار چاره‌ای جز انجام دادن این جراحی نداشته باشد. شایع‌ترین دلیل قطع عضو، بیماری‌های عروقی پیشرفته هستند. هنگامی که این بیماری‌ها به موقع درمان نمی‌شوند و یا هیچ روش درمانی برای رساندن خون به بافت‌ها وجود ندارد، جراحی قطع عضو به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می‌شود البته قطع عضو به دلایل دیگری نیز مانند عفونت یا درد شدید انجام می‌شود. در صورتی که قطع عضو انجام نشود، عدم خونرسانی و یا عفونت پیشرفت کرده و زندگی بیمار به خطر خواهد افتاد. با توجه به نکات گفته شده متوجه شدیم که این جراحی بسیار ضروری بوده و به عنوان گزینه آخر برای درمان بیماری انتخاب می‌شود.
توانبخشی بعد از عمل جراحی قطع عضو
قطع عضو موجب ناتوانی شده و می‌تواند بر حرکت بیمار تاثیر بگذارد به همین دلیل برای بهبود وضعیت بیمار، برنامه‌های توانبخشی در نظر گرفته می‌شود. میزان اثر و موفقیت توانبخشی به متغیرهایی مانند سطح و نوع قطع عضو، نوع و درجه اختلال، سلامت عمومی بیمار و همینطور حمایت اطرافیان بستگی دارد. توانبخشی می‌تواند توانایی‌های بیمار را به حداکثر برساند و موجب بهبود عزت نفس و افزایش استقلال وی شود. به علاوه خود بیمار نیز باید در این دوره حضور فعالی داشته باشد. حمایت خانواده و اطرافیان بیمار می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی در فرآیند توانبخشی داشته و انگیزه بیمار را برای تکمیل این دوره افزایش دهد.
استفاده از پروتز یا اندام مصنوعی
اندام مصنوعی یا پروتز می‌تواند نقش مهمی را در توانبخشی فردی که دست یا پای خود را از دست داده است، ایفا کند. پروتزها می‌توانند روی بدن کاشت شده و یا پوشیده شوند. به طور کلی اندام‌های مصنوعی برای رفع نقص عضو، بهبود تحرک و همینطور توانایی کنترل فعالیت‌های روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قطع عضو بر روی زیبایی اندام فرد تاثیر می‌گذارد و موجب می‌شود تا فرد نتواند مانند قبل به فعالیت‌های روزانه خود بپردازد؛ بنابراین ممکن است بیمار به مرور زمان دچار افسردگی شود اما لازم است بدانید امروزه پیشرفت در ساخت اندام‌های مصنوعی و همینطور انواع پروتز باعث شده است تا بیمار تا حد بسیار زیادی بتواند با استفاده از این ابزارها به فعالیت‌های قبل از عمل قطع عضو خود ادامه دهد.
سوالات متداول عمل قطع عضو
۱- چرا باید از پروتز استفاده شود؟
این وسیله برای افرادی که عضوی از بدن خود را از دست داده‌اند مورد استفاده قرار می‌گیرد تا بتوانند مانند گذشته به زندگی عادی و معمولی خود بپردازند. استفاده از پروتز همچنین به فرد کمک می‌کند تا از نظر زیبایی اندام، تا حد زیادی خلا عضو قطع شده را برطرف نماید.
۲- پروتز پس از قطع عضو تا چه زمانی باقی می‌ماند؟
پاسخ به این پرسش با توجه به عوامل مختلف متغیر می‌باشد. میزان استفاده از اندام مصنوعی و سن فرد یکی از مهم‌ترین عوامل برای تعویض پروتز است؛ به عنوان مثال برای کودک یا نوجوان در حال رشد، با توجه به با رشد استخوان‌ها نیاز به پروتز جدیدتری خواهد بود.
۳- دلیل قطع عضو چیست؟
قطع عضو می‌تواند به دلیل حادثه (مانند تصادف) و یا جراحی (به دلیل حفظ سلامت فرد بیمار) رخ دهد و یا به صورت مادرزادی باشد.
۴- آیا قطع عضو منجر به کاهش طول عمر می‌شود؟
به صورت کلی خیر اما باید در نظر داشت این جراحی می‌تواند از نظر ذهنی و جسمی روی فرد و عزیزانش تاثیر منفی بگذارد و زندگی آن‌ها را تغییر دهد بنابراین باید حمایت‌های فیزیکی و روانی مناسب برای فرد بیمار و نزدیکانش شکل بگیرد.
۵- آیا قطع عضو دردناک است؟
متاسفانه جراحی قطع عضو به عنوان یکی از دردهای شدید جسمی و روانی در تجربه زندگی انسان محسوب می‌شود اما بهتر است بدانیم دردها به مرور کاهش پیدا می‌کنند و نهایتا فرد بیمار به زندگی عادی خودش ادامه خواهد داد.
سخن پایانی
قطع عضو به برداشتن یا از دست دادن قسمتی از بدن گفته می‌شود که می‌تواند منجر به تغییر زندگی بیمار شده و بر توانایی‌های او در حرکت تاثیر بگذارد. از طرفی درد بعد از جراحی قطع عضو نیز از مشکلاتی است که ممکن است باعث بروز تروماهای روحی در فرد شود. با این حال استفاده از پروتزها و اندام‌های مصنوعی توسط فرد، وی را به روال عادی زندگی برمی‌گرداند. به عبارت دیگر افرادی که عضوی از بدن خود را از دست داده‌اند، می‌توانند با استفاده از پروتز تا حد زیادی مانند گذشته زندگی کنند و حتی استقلال خود را به صورت کامل به دست بیاورند. بیمار و اطرافیان وی بایستی توجه داشته باشند که مراقبت‌های بعد از جراحی قطع عضو بسیار مهم بوده و باید به صورت اصولی و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. اگر کنجکاوید که در مورد ساخت و سفارش پروتز اطلاعات بیشتری به دست آورید، از شما دعوت می‌کنیم مقاله زیر را مطالعه نمایید:
