پای مصنوعی + انواع پروتز پا و اجزا تشکیل‌دهنده آن

پای مصنوعی (پروتز پا) یک اندام مصنوعی است که جایگزین پا در محل قطع عضو می‌شود. قطع پا ممکن است بر اثر بیماری‌ها و یا حوادث مختلف اتفاق بیافتد و مطمئنا چنین اتفاقی فرد را با تنش‌های جسمی و روحی زیادی روبرو می‌کند؛ اما برای برگشت مجدد به زندگی و همچنین فراهم کردن شرایط نسبتا ایده‌آل جهت انجام حداکثری فعالیت‌های روزانه، استفاده از اندام مصنوعی یا پروتزهای تخصصی بسیار کمک‌کننده خواهد بود. نصب انواع پای مصنوعی می‌تواند به افرادی که دچار قطع پا شده‌اند کمک کند تا کنترل بیشتری بر روی حرکات خود داشته باشند. این اندام مصنوعی حتی گاهی اوقات ظاهر یک پای واقعی را ایجاد می‌کند و می‌توان به کمک آن، بدون نیاز به واکر یا عصا نیز راه رفتن را تجربه نمود. اگر تمایل به دریافت اطلاعات بیشتر درباره اندام مصنوعی پا دارید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید؛ به این خاطر که قصد داریم به معرفی پای مصنوعی و انواع آن بپردازیم.

پروتز یا اندام مصنوعی چیست؟

استفاده از یک پروتز به عنوان یک جایگزین مصنوعی برای اندام از دست رفته، یکی از راه‌های موثر برای بهبود کیفیت زندگی افرادی است که به هر دلیلی اندام خود را از دست داده‌اند. این ابزار ساختگی، قابل استفاده در هر عضو حرکتی بدن از جمله دست، انگشتان دست و پا بوده و همچنین برای افرادی که دچار همی پلویکتومی (قطع پا از ناحیه لگن) شده‌اند نیز کاربرد دارد. در گذشته، پروتز‌ها از جنس چوب و فلز ساخته می‌شدند اما امروزه بیشتر پروتز‌ها از ترکیبی از مواد پلیمری و فلزات سبک ساخته می‌شوند. وزن، شباهت به عضو از دست رفته و نقطه اتصال مناسب خصوصیات مهم یک پروتز با کیفیت هستند.

پروتز پای مصنوعی چیست؟

هنگامی که شخص به دلایلی مانند نقص مادرزادی، بیماری، جراحت و یا حادثه یک یا هر دو پای خود را از دست می‌دهد، پزشک با توجه به نتایج آزمایشات روتاتور و ترانس فمورال، استفاده از پای مصنوعی را پیشنهاد می‌دهد. در حقیقت پای مصنوعی می‌تواند به افراد مختلف کمک کند تا فعالیت‌هایی را که قبلاً توسط پا انجام می‌داده‌اند باری دیگر انجام دهند. انواع مختلفی از اندام مصنوعی پا وجود دارد که پروتزهای بالای زانو و پروتزهای زیر زانو از جمله رایج‌ترین آن‌ها هستند. انتخاب نوع پای مصنوعی به مقدار کمبود پا و محل قطع عضو بستگی دارد.

پای مصنوعی برای همه مناسب نیست!

اگرچه بسیاری از افراد با از دست دادن عضو پا به خوبی از پروتز پا بهره می‌برند اما همه افراد قابلیت استفاده از پروتز پا را ندارند و ممکن است در استفاده از پای مصنوعی راحت نباشند. سوالات مهمی که باید قبل از انتخاب پروتز پای مصنوعی با پزشک خود مطرح کنید عبارتند از:

• آیا بافت نرم کافی برای نگه داشتن پروتز وجود دارد؟
• چقدر درد دارید؟
• وضعیت پوست عضو چگونه است؟
• چقدر امکان حرکت برای عضو باقیمانده وجود دارد؟
• آیا پای دیگر سالم است؟
• میزان فعالیت‌های شما قبل از جراحی چگونه بوده است؟
• اهداف حرکتی شما چیست؟ (فعالیت در خانه؟ پیاده‌روی؟ ورزش؟)

محل قطع عضو (بالای زانو یا پایین زانو) و میزان آن می‌تواند در راحتی شما در استفاده از پای مصنوعی موثر باشد به عنوان مثال استفاده از پروتز پایین زانو به طور کلی نسبت به پروتز بالای زانو آسان‌تر است. به نقل قول از موسسه جان هاپکینز:

اگر مفصل زانو سالم باشد، به تلاش کمتری برای حرکت دادن پروتز پا نیاز دارید و در عین حال دامنه حرکت نیز بیشتر است.

سلامت جسمی و سبک زندگی شما در انتخاب پروتز پا تاثیرگذار است. به عنوان مثال اگر شما فعالیت کمی داشته باشید و پای خود را به دلیل بیماری عروقی محیطی یا دیابت از دست بدهید در مقایسه با شخصی که بسیار فعال بوده و عضو خود را در یک تصادف از دست داده است شرایط یکسانی ندارید و ممکن است در استفاده از پروتز با مشکل بیشتری مواجه شوید. در هر حال قطع عضو در هر فردی منحصر به فرد است و تصمیم برای استفاده از پروتز باید طبق صلاحدید پزشک و خواسته شما باشد.

انواع قطع پا

یکی از مهمترین دلایلی که باعث می‌شود فرد بخواهد از اندام مصنوعی پا استفاده کند، تاثیر عوارض جانبی قطع عضو بر سلامت دیگر اندام‌های بدن می‌باشد. هنگام انتخاب پای مصنوعی شیوه زندگی و همچنین سلامت جسمانی شما باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد. اگر فعالیت زیادی ندارید و یا به دلیل بیماری مانند دیابت ناچار به قطع عضو پا شدید باید بیشتر از فردی که همیشه فعال بوده و با سانحه رانندگی پای خود را از دست داده است با پروتز پایتان دست و پنجه نرم کنید. فرایند قطع عضو پا در هر فرد می‌تواند اندازه و شکل متفاوتی داشته باشد؛ به همین علت متخصصان این حوزه ابتدا میزان و نحوه قطع عضو را بررسی نموده و سپس اقدام به ساخت پای مصنوعی می‌کنند. از جمله انواع قطع پا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قطع عضو زیر زانو: در این نوع از قطع عضو، استخوان تیبیا و فیبولا قطع می‌شود. همچنین به قطع عضو زیر زانو قطع پای ترانس تیبیال نیز می‌گویند.
• قطع عضو کل زانو: در این نوع قطع عضو مفصل زانو و قسمت‌های تحتانی به طور کامل قطع می‌شوند. در قطع عضو کل زانو اندام ران سالم باقی می‌ماند و فقط زانو و قسمت‌های پایین آن قطع می‌شود.
• قطع عضو بالای زانو: از بخش بالای زانو فقط یک قطعه عضو در ران و استخوان ران قطع شده است. به قطع عضو بالای زانو ترانس فمورال نیز می‌گویند.
• قطع عضو مفصل ران (همی پلویکتومی): در قطع عضو مفصل ران، ران به طور کلی قطع می‌شود و فقط لگن باقی می‌ماند به همین خاطر پروتز پا باید بتوانند به درستی لگن را کنترل و تحمل کند.

همانطور که متوجه شدید فرایند قطع عضو پا انواع مختلفی دارد به همین خاطر پای مصنوعی ساخته شده برای همه به یک شکل و اندازه نیست. به همین علت پس از مراجعه به درمانگر مشخص می‌شود که چه پروتز پایی مناسب شما و شرایطتان می‌باشد.

انواع پای مصنوعی

پروتزهای پای مصنوعی به دو دسته پروتز بالای زانو و پروتز زیر زانو تقسیم می‌شوند. پروتز بالای زانو در شرایطی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بیمار قسمت زیادی از پای خود را از دست داده و نیاز به تحمل فشار و وزن بیشتری داشته باشد. در مقابل، پروتز زیر زانو در شرایطی استفاده می‌شود که تنها قسمت‌های زیرین پا آسیب دیده باشند. پروتزهای پا را می‌توان با توجه به قابلیت‌ها و کاربردهای مختلفشان به چند دسته مختلف تقسیم نمود:

پای مصنوعی قابل کنترل با ریزپردازنده

این نوع پروتز برای شکستگی مچ پا یا پایلون مناسب می‌باشد. پروتز پای قابل کنترل به کمک سنسورهای کوچکی که در بخش پایینی قرار دارند و با رایانه کنترل می‌شوند، می‌تواند خود را با شرایط مکانیکی تطبیق داده و همچنین می‌تواند هم‌ترازی در زمان راه رفتن روی سطوح شیبدار یا ناهموار را فراهم کند. در مقابل، پروتزهای دیگر چنین توانایی ندارند و عملکرد مناسبی در این شرایط ارائه نمی‌دهند هرچند در سطوح صاف و هموار، هر دو نوع پروتز به خوبی عمل می‌کنند. توصیه می‌شود برای انتخاب پروتز مناسب با پزشک متخصص و مجرب مشاوره لازم را انجام دهید.

پای مصنوعی تک محوری و چند محوری

پروتز پای مفصل‌دار با قابلیت حرکت در دو مدل تک محوری و چندمحوری در بازار موجود است. در این پروتزها حرکت در یک یا چند صفحه متفاوت انجام می‌گیرد تا حرکت طبیعی پا شبیه سازی شود. از آنجایی که پروتز پای مفصل‌دار در دو یا سه محور قابل حرکت است، توانایی حرکت بیمار افزایش می‌یابد و در سطوح ناهموار نیز می‌تواند تعادل خود را حفظ کند. به همین دلیل، این پروتزها برای بسیاری از بیماران مفید واقع شده است.

پای مصنوعی پنجه کربنی

پروتز زیر زانو با پنجه کربنی بیشتر برای افرادی که اعصاب خود را در این ناحیه از دست داده اند یا دچار قطع عضو زیر زانو شده اند، مناسب است. این نوع پروتز با استفاده از کربن و طراحی دقیق، عملکرد بهتری نسبت به پروتزهای قدیمی داشته و وزن کمتری دارد. همچنین خاصیت ارتجاعی cosmesis بالای این اندام ساختگی به افراد معلول کمک می‌کند تا بهتر و راحت‌تر راه بروند.

پای مصنوعی سبک

با پیشرفت صنعت پروتزسازی امروزه می‌توان پروتزهایی با کیفیت بالا و سبک تولید کرد که به راحتی قابل تطبیق با نیازهای هر فرد هستند. استفاده از مواد پلیمری و فلزات سبک در ساخت پروتزها باعث کاهش وزن آن‌ها و شباهت بیشتر به عضو اصلی شده است. همچنین متدهای طراحی سه بعدی و نقشه ‌برداری دقیق برای هر فرد به صورت منحصر به فرد، باعث تولید پروتزهایی شده است که به راحتی قابل تطبیق با نیازهای هر فرد هستند. استفاده از پروتزهای سبک و با کیفیت به عنوان جایگزین مصنوعی برای اندام‌های از دست رفته می‌تواند بهبود چشمگیری در کیفیت زندگی فرد داشته باشد.

پروتز پای مکانیکی

ساده‌ترین نوع پروتز پای مصنوعی که امکان چرخش حول یک محور را در حین خم شدن و کشش زانو فراهم می‌کند. افرادی که از این نوع پا استفاده می‌کنند به قدرت عضلانی خوبی نیاز دارند زیرا کنترل این نوع پروتز می‌تواند دشوار باشد. پروتز پای مکانیکی در مواقعی که بودجه مالی محدودی وجود دارد توصیه می‌شود چراکه مقرون به صرفه‌ترین گزینه است. از جمله مزایای دیگر این پروتز می‌توان به داشتن طراحی بسیار ساده، بادوام و همچنین وزن سبک آن اشاره نمود. این پروتز می‌تواند برای کودکان قطع عضوی که تازه راه رفتن را یاد می‌گیرند مفید باشد اما ممکن است به دلیل سادگی طراحی تک محوره، یک الگوی راه رفتن غیر طبیعی را ایجاد کند. باید در نظر داشته باشید کنترل قفل و باز کردن آن در حین راه رفتن دشوار است و کاربر را در معرض خطر بیشتری برای سقوط و آسیب قرار می‌دهد اما با کمی تمرین می‌توان این محدودیت را برطرف کرد.

پروتز پای کنترل وزن فعال

این پروتز می‌تواند نیروی اصطکاک ثابتی را در حالی که تحمل وزن روی اندام است، فراهم کند. چنین قابلیتی به جلوگیری از افتادن در هنگام ایستادن روی پای قطع شده کمک می‌کند. همچنین این قابلیت را دارد که در صورتی که فشار وزن روی آن نباشد، آزادانه تاب بخورد. پروتز پای کنترل وزن فعال بسیار پایدار است و معمولاً در مواقعی تجویز می‌شود که فرد برای اولین بار از پروتز استفاده می‌کند و یا سن او بالا بوده و دچار مشکلات عدم تعادل می‌باشد. همچنین این پروتز برای افرادی استفاده می‌شود که می‌توانند روی زانوی خود کنترل داشته باشند اما پس از چند قدم به سرعت خسته می‌شوند. از طرفی برای افرادی که هنگام استفاده از پروتز فراموش می‌کنند وزن خود را روی زانوی خمیده پای دیگر وارد کنند نیز کاربرد دارد.البته بهتر است به معایب آن هم اشاره کنیم؛ به دلیل اصطکاک مداوم در زانو در حین استفاده از این پروتز، فرد ناچارا آهسته‌تر و با قدم‌های کوچکتری راه می‌رود.

پروتز پای پنوماتیک یا هیدرولیک

اجزای پنوماتیک/هیدرولیک شامل پیستون‌هایی با سیلندرهای حاوی هوا یا مایع است. این اجزا را می‌توان به زانوهای مکانیکی تک محور یا چند محوری و همچنین زانوهای کامپیوتری اضافه کرد تا قابلیت تحرک و کنترل پا افزایش پیدا کرده و فرد بتواند در راه رفتن سرعت‌های مختلفی را تجربه کند؛ به کمک پنوماتیک/هیدرولیک هنگام سریع‌تر راه رفتن، جریان هوا و مایعات محدود می‌شود تا خم شدن زانو را کاهش داده و در نهایت سرعت راه رفتن سریعتر فراهم شود. به طور معمول، زانوهای هیدرولیک برای افراد فعال‌تر و پر جنب و جوش به خوبی کار می‌کند و فرد می‌تواند راحت‌تر و طبیعی‌تر راه برود. این نوع پروتز همچنین به فرد اجازه می‌دهد تا با الگوی راه رفتن متقابل از پله‌ها به راحتی بالا و پایین برود. بهتر است بدانید این پروتز ارزانتر و سبکتر از زانوهای کامپیوتری می‌باشد.

پروتز پای کامپیوتری

این پروتزها دارای ریزپردازنده‌هایی هستند که امکان ثبت و بررسی بازخورد از داخل مفصل زانو یا پا را فراهم می‌کند. اطلاعات حسگرها محدوده و سرعت خم شدن و همچنین کشش زانو را با توجه به نیاز شخص تنظیم می‌کند. نیروی ایجاد شده از کشش زانو به فرد این امکان را می‌دهد که راحت‌تر از حالت نشسته وارد و یا خارج شده و با استفاده از الگوی راه رفتن متقابل به راحتی از پله‌ها بالا و پایین برود. اندام مصنوعی پای کامپیوتری امکان توزیع متقارن وزن و الگوی راه رفتن طبیعی با سرعت‌های مختلف را نیز فراهم می‌کند.این پروتزهای پیشرفته، حالت‌های قابل برنامه‌ریزی مختلفی دارند که این امکان را به فرد می‌دهد که با تغییرات سرعت، تغییرات محیطی و موقعیت‌های خاص سازگار شود. با این حال این پروتزها نسبت به سایر گزینه‌ها سنگین‌تر و گران‌تر بوده و باید مرتباً شارژ شوند؛ از دیگر معایب این پروتزها می‌توان به آسیب‌پذیری نسبتا بیشتر آنها در شرایط مختلف و همچنین محدودیت بیشتر فرد در انتخاب نوع پوشش اشاره کرد به طوری که ممکن است پوشاندن یا پوشیدن انواع خاصی از لباس‌ها روی آنها نسبت به سایر پروتزها دشوارتر باشد.

اجزای مختلف پای مصنوعی و نحوه عملکرد آنها

اندام مصنوعی پا از مواد سبک اما مقاوم ساخته می‌شود. با توجه به محل قطع شدن عضو، ممکن است پای مصنوعی شامل بخش ساق، مچ یا مفاصل عملکردی زانو نباشد اما می‌توان گفت تقریبا همه انواع مختلف پای مصنوعی از اجزای مختلفی به شرح زیر تشکیل می‌شوند:

• سوکت
• سیستم تعلیق
• مکش
• سوسپانسیون خلا
• فیلر (پدیلین)
• پنجه

هر کدام از این اجزا وظایف مختلفی را برعهده دارند: سوکت یک قالب دقیق از عضو باقی مانده است که بر روی اندام قرار داده می‌شود و به اتصال پای مصنوعی به بدن کمک می‌کند. سوکت به عنوان نقطه اتصال پروتز به محل آسیب دیده از اهمیت زیادی برخوردار است به طوری که طراحی و قالب‌گیری دقیق سوکت می‌تواند از بسیاری از مشکلات حرکتی آینده جلوگیری کند؛ از این رو طراحی و ساخت سوکت برای هر شخص به صورت کاملا منحصر به فرد انجام می‌شود. سیستم تعلیق در واقع مشخص می‌کند که پروتز چگونه می‌تواند به وسیله سوسپانسیون خلا، مکش را برای فعالیت‌های حرکتی تنظیم نماید. از فیلر برای ایجاد استحکام پروتز از نقطه سوکت تا نقطه اتصال به زمین استفاده می‌شود. در تولید پای مصنوعی گاهی از فوم‌های خاصی به نام پدیلین بهره می‌گیرند تا علاوه بر وزن مناسب، پروتز استقامت بالایی داشته باشد. در بخش مچ و پنجه نیز هدف درمانگر این است که با استفاده از مواد مختلف پلاستیکی، چوبی و فلزی، وزن و شرایط فیزیکی بیمار در طراحی و ساخت در نظر گرفته شود؛ هر چند که با توجه به تغییرات بدن انسان از جمله افزایش وزن ممکن است در ادامه نیاز به ایجاد تغییر در پروتز ساخته شده وجود داشته باشد بنابراین بیشتر پروتز‌ها به‌ صورتی طراحی می‌شوند که بتوانند نوسانات وزنی و حجمی را تا یک بازه قابل قبول پوشش دهند. با این حال در صورت تغییرات بیش از حد جسمانی ممکن است پروتز پا نیاز به تغییرات تخصصی پیدا کند. در نهایت بخش آستین یا قفل دیستال به وسیله بند یا سنجاق محکم می‌شود. اگر می‌خواهید بدانید در یک کلینیک ارتوپدی فنی برای ساخت پای مصنوعی چه مراحلی طی می‌شود پیشنهاد می‌کنیم مقاله زیر را مطالعه نمایید:

ساخت دست و پای مصنوعی (پروتز) در کلینیک ارتوپدی فنی پاسارگاد

سخن پایانی

پای مصنوعی یک عضو ساختگی است که به فردی که به نحوی دچار قطع عضو شده کمک می‌کند تا بتواند تا حد ممکن فعالیت‌های قبلی خود را از سر بگیرد؛ هرچند ممکن است در شرایط بسیار خاصی استفاده از پروتز پا مناسب نباشد بنابراین بهتر است با درمانگر خود در مورد این موضوع بررسی‌های لازم را انجام دهید. در انتخاب پای مصنوعی عوامل مختلفی مانند میزان و محل قطع عضو، میزان فعالیت‌های روزانه فرد، سن، میزان تحمل و… تاثیرگذار هستند؛ با توجه به شرایط اقتصادی پیچیده فعلی، بودجه اقتصادی فرد نیز از جمله عواملی است که در انتخاب نهایی اندام مصنوعی پا موثر می‌باشد. درمانگر شما همه مواردی را که برای شما اهمیت دارد، بررسی نموده و از طرف دیگر به شرایط جسمی شما نیز توجه می‌کند و در نهایت گزینه های مختلف را به شما پیشنهاد می‌دهد.