اسکولیوز کودکان به عنوان یکی از عارضه‌های ستون فقرات و مهره‌ها، خطرناک نیست اما نیاز به پیگیری دارد. به طور کلی این عارضه در انواع مختلفی مانند اسکولیوز کودکان، مادرزادی و بارداری مشاهده می‌شود. کودکان مبتلا به این عارضه در ستون فقرات خود انحنایی غیرعادی دارند که موجب تغییر ظاهر، محدودیت در انجام حرکت‌ها، درد و مشکلات دیگر می‌شود. گاهی این بیماری در شروع علائمی ندارد و کودک متوجه آن نمی‌شود اما با بالاتر رفتن سن و به مرور زمان نشانه‌های بیشتری بروز پیدا می‌کند.
اسکولیوز در کودکان
به نقل قول از وب‌سایت Cedars-Sinai:
A normal spine appears straight when looked at from behind. But a child with scoliosis has a spine with an S or C shape. The child may look like he or she is leaning to one side. The curve can happen on the right or left side of the spin. Or it can happen on both sides in different sections. Both the middle (thoracic) and lower (lumbar) spine may be affected.
برداشت فارسی نقل قول: وقتی از پشت به کودک نگاه می‌کنیم ممکن است در نگاه اول ستون فقرات را طبیعی و صاف ببینیم اما با کمی دقت بیشتر می‌توان متوجه انحراف ستون فقرات به شکل S یا C شد. ممکن است به نظر برسد که کودک به یک طرف خم شده است. منحنی ستون فقرات می تواند در سمت راست یا چپ و یا در هر دو طرف اتفاق بیفتد و هر دو ستون فقرات میانی (سینه ای) و تحتانی (کمر) را تحت تأثیر قرار دهد.
اسکولیوز کودکان یا همان خمیدگی ستون مهره‌ها معمولاً پیش از رسیدن به سن بلوغ اتفاق می‌افتد. عوامل مختلفی منجر به ایجاد این بیماری می‌شوند که در اکثر اوقات ناشناخته هستند اما برخی بیماری‌های خاص زمینه‌ای می‌توانند احتمال ابتلا به این عارضه را در کودکان تشدید کنند.
آمارها نشان می‌دهند تقریباً حدود ۳ درصد از افراد در سن بلوغ به اسکولیوز کودکان مبتلا می‌شوند و انحنای بالاتر از ۱۰ درجه را در ستون فقرات خود تجربه می‌کنند.
معمولاً اسکولیوز در کودکان به صورت خفیف ظاهر می‌شود اما با رشد و افزایش سن پیشرفت کرده و شدیدتر می‌شود؛ اما جای نگرانی نیست! چرا که با تشخیص به موقع این عارضه در کودک و انجام انواع روش‌های درمانی و اصلاحی مانند استفاده از بریس، ورزش و فیزیوتراپی می‌توان تا حد زیادی بر آن غلبه کرد و از پیشرفت بیماری جلوگیری داشت.
تفاوت اسکولیوز کودکان با اسکولیوز مادرزادی در چیست؟
یکی از باورهای اشتباه، یکی دانستن اسکولیوز مادرزادی و اسکولیوز در کودکان است در صورتی که این دو نوع عارضه تفاوت‌های مهمی با هم دارند.
اسکولیوز کودکان به دلایل ناشناخته رخ می‌دهد و معمولاً زمان بروز آن دوره کودکی و نوجوانی است. اسکولیوز مادرزادی به واسطه ناهنجاری‌های مادرزادی در دوران جنینی یا بیماری‌هایی که ممکن است در این دوران رخ دهد یا حتی ناهنجاری‌هایی نظیر تشکیل ناقص یا نادرست مهره‌ها رخ می‌دهد. این عارضه از زمان تولد با فرد همراه بوده و در اولین معاینات پس از تولد امکان تشخیص آن وجود دارد. نمونه مادرزادی نسبت به اسکولیوز کودکان شیوع کمتری دارد و درصد پایین‌تری از ابتلا به اسکولیوز را شامل می‌شود.
علائم اسکولیوز کودکان
عارضه انحراف ستون فقرات در کودکان معمولاً با درد همراه نیست و احتمال تشخیص آن به خصوص در شروع شکل‌گیری دشوار است اما با گذشت زمان و مشاهده علائم، والدین باید برای بررسی‌های دقیق‌تر همراه کودک به متخصص ارتوپدی مراجعه نمایند. در ادامه به رایج‌ترین علائم اسکولیوز ستون فقرات کودکان می‌پردازیم:
- مورد اول عدم یکنواختی و ناهمواری در شانه‌های کودک است. این نشانه که از متداول‌ترین علائم به حساب می‌آید، نابرابری و بیرون‌زدگی در شانه را نشان می‌دهد که نتیجه کجی ستون فقرات است.
- کج شدن سر در زمان چرخش گردن نشانه دیگری از اسکولیوز کودکان محسوب می‌شود.
- کجی کل بدن در حین ایستادن و راه رفتن می‌تواند نشان از تغییر زاویه ستون فقرات باشد.
- مورد بعدی بیرون‌زدگی دنده‌ها از یک سمت است؛ درصورتی که این مورد را در کودک خود مشاهده کردید حتماً برای بررسی‌های دقیق‌تر به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید.
- عدم تقارن در قسمت کمری کودک یا بالاتر قرار گرفتن یک قسمت باسن نسبت به قسمت دیگر نیز می‌تواند علامت دیگری از ابتلا به اسکولیوز در کودک باشد.
- گاهی مشاهده بی‌حسی و عدم هماهنگی در اندام‌ها نشانه‌‌ای برای اسکولیوز هستند.
در موارد حادتر می‌توان درد و نشانه‌های مهم‌تری را در کودک دید. به عنوان مثال در برخی از موارد، خمیدگی ستون فقرات بر نخاع کودک فشار وارد کرده و باعث ایجاد عوارض عصبی مانند فلج مغزی می‌شود. گاهی ممکن است کودک درگیر مشکلات قلبی و کلیه شود که به دلیل بیرون‌زدگی ستون فقرات یا تحت فشار بودن اندام‌های داخلی وی است. همچنین در مواردی درد در اندام‌های تحتانی ممکن است خبر از اسکولیوز در کودکان بدهد.
تشخیص اسکولیوز در کودکان
روش‌های تشخیص این عارضه متنوع هستند. در قدم اول والدین با بررسی نشانه‌های اولیه در کودک خود می‌توانند به احتمال ابتلا به اسکولیوز پی ببرند. اما برای اطمینان بیشتر حتماً باید به پزشک متخصص مراجعه شود.
متخصص ارتوپد در ابتدا با انجام معاینات فیزیکی و بررسی کلی ستون فقرات می‌تواند نسبت به ابتلا به این عارضه اطمینان حاصل کند اما برای بررسی دقیق‌تر زاویه انحراف و موارد تکمیلی، استفاده از تصویربرداری‌های پزشکی، اسکن سه‌بعدی و عکس‌های رادیولوژی کمک‌کننده هستند. این تصاویر دید بسیار خوبی از ستون فقرات و مهره‌ها به پزشک می‌دهد که راه درمان را راحت‌تر می‌کند.
آزمون خم شدن به جلو (Adams Forward Bend Test)
در این آزمون که یکی از رایج‌ترین روش‌های ابتدایی تشخیص اسکولیوز است، کودک با زانوهای صاف به جلو خم می‌شود و دستان خود را به هم می‌چسباند. در چنین وضعیتی انحنای ستون فقرات بهتر مشخص می‌شود و پزشک می‌تواند ناهنجاری‌هایی مانند برآمدگی‌های دنده یا ستون فقرات غیرمتقارن را شناسایی کند.
استفاده از اسکولیومتر
اگر پزشک متخصص متوجه انحنای قابل توجهی در آزمون خم شدن به جلو شود، از اسکولیومتر استفاده می‌کند؛ یک ابزار کوچک که به پزشک اجازه می‌دهد درجه چرخش ستون فقرات را اندازه‌گیری کند. انحناهای بیشتر از ۵ تا ۷ درجه احتمالا نشان‌دهنده اسکولیوز بوده و به تشخیص بیشتر نیاز است.
عکس‌برداری با اشعه ایکس (X-ray)
برای تأیید دقیق تشخیص و ارزیابی میزان انحنای ستون فقرات عکس‌برداری با اشعه ایکس انجام می‌شود. این تصاویر به پزشک امکان می‌دهد که زاویه انحنای ستون فقرات (که به آن زاویه “کاب” یا Cobb angle گفته می‌شود) را تعیین کند. اسکولیوز زمانی تشخیص داده می‌شود که زاویه انحنا بیشتر از ۱۰ درجه باشد.
تصویربرداری پیشرفته (MRI و CT scan)
در برخی موارد پیچیده‌تر یا برای اطمینان بیشتر، پزشک ممکن است تصویربرداری MRI یا CT اسکن را درخواست کند. این روش‌ها می‌توانند مشکلات دیگری مانند ناهنجاری‌های طناب نخاعی را نیز مشخص کنند.
ارزیابی شدت و نوع اسکولیوز کودکان
پس از تعیین میزان انحنای ستون فقرات، پزشک به ارزیابی بیشتر مواردی مانند شکل انحنا (S یا C شکل بودن)، جهت انحنا (سمت چپ یا راست) و محل آن (بالا یا پایین ستون فقرات) می‌شود. نوع اسکولیوز کودک ممکن است اسکولیوز ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته)، اسکولیوز عصبی-عضلانی، یا اسکولیوز مادرزادی باشد که هر کدام روش درمانی خاص خود را دارند.
چه کودکانی در معرض ابتلا به اسکولیوز هستند؟
احتمالا به عنوان والدین کودک این نگرانی را دارید که سبک زندگی و عادات اشتباه کودک ممکن است باعث بروز اسکولیوز شود. بد نشستن، بد خوابیدن و سایر عادات نادرست در سبک زندگی ممکن است تا حدی تأثیرگذار باشند اما هیچ کدام از موارد اشاره شده به‌طور مستقیم علت اصلی اسکولیوز محسوب نمی‌شوند. اسکولیوز یک نوع انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات است که معمولاً به دلایل مختلف دیگر اتفاق می‌افتد.
اما با این حال عادات نادرست می‌توانند وضعیت ستون فقرات را بدتر کنند و در مواردی که فرد مستعد انحراف ستون فقرات است، ممکن است شرایط بروز اسکولیوز را تشدید کنند به عنوان نمونه:
- نشستن یا ایستادن نامناسب به مدت طولانی می‌تواند منجر به ضعف عضلات پشتی و عدم تعادل در آنها شود.
- استفاده نادرست از کوله‌پشتی‌های سنگین به‌ویژه در سنین مدرسه، می‌تواند به ناحیه کمر فشار وارد کند و در طولانی‌مدت وضعیت ستون فقرات را تحت تأثیر قرار دهد.
- عدم فعالیت بدنی و ضعف عضلانی نیز ممکن است منجر به عدم تعادل در ستون فقرات شده و علائم اسکولیوز را تشدید کند.
به عنوان والدین کودک مهم است بدانید هرگونه عارضه در اندام آنها می‌تواند در سنین بزرگسالی مشکل آفرین باشد. مواردی مانند سبک زندگی اشتباه، فعالیت نادرست، عادات آسیب‌زننده، صدمات و آسیب‌های جسمانی یا بیماری و… ستون فقرات کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مواردی مانند بی‌تحرکی و وزن بالا نیز می‌تواند به صورت غیرمستقیم احتمال آسیب به ستون فقرات را افزایش دهد. کودکانی که به هر نحوی در این شرایط ناسالم زندگی می‌کنند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به اسکولیوز می‌باشند؛ به‌همین منظور به والدین توصیه می‌شود که حتماً به سبک زندگی فرزند خود دقت کنند و در صورت نیاز به اصلاح و بهبود سبک زندگی کودک بپردازند.
علل انحراف ستون فقرات در کودکان
از علل شایع اسکولیوز در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسکولیوز ایدیوپاتیک: شایع‌ترین نوع اسکولیوز در کودکان و نوجوانان است که هیچ علت مشخصی ندارد؛ به عبارت دیگر علت بروز کاملا ناشناخته است.
- عوامل ژنتیکی: در برخی از موارد اسکولیوز کودکان ممکن است ارثی باشد.
- مشکلات عصبی-عضلانی: بیماری‌هایی مانند دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی می‌توانند باعث اسکولیوز شوند.
- تروما یا آسیب‌ها: گاهی آسیب‌های جسمی به ستون فقرات ممکن است باعث انحراف آن شود.
اسکولیوز در کودکان چگونه درمان می‌شود؟
درصورتی که فرزند شما به این عارضه مبتلا شد، جای نگرانی نیست؛ چرا که امروزه با پیشرفت علم روش‌های مختلفی برای درمان اسکولیوز یا پیشگیری از آن وجود دارد.
- یکی از انواع روش‌ها که نتیجه بسیار بالایی در بهبود عارضه می‌گذارد، استفاده از بریس است. بریس‌های امروزی با دستگاه‌های اسکن پیشرفته و براساس وضعیت بدنی خود کودک ساخته می‌شوند و تأثیر فوق‌العاده‌ای بر بهبود عارضه دارند.
- استفاده از انواع داروها و توجه به مواد غذایی ضروری مانند مواد معدنی، کلسیم و ویتامین دی موثر و کمک‌کننده است.
- در مواردی برای صاف نگه‌داشتن کودک در سنین پایین به گچ گرفتن نیاز می‌شود.
- انجام ورزش و حرکت‌های کششی، توجه به نحوه نشستن کودک، کفش مناسب و نحوه راه رفتن صحیح می‌تواند برای درمان عارضه مفید باشد.
- در موارد شدیدتر و در صورتی که هیچ کدام از این روش‌ها تأثیر نداشته باشند پزشک ممکن است روش جراحی را که یک روش تهاجمی است تجویز کند.
جمع‌بندی
یکی از عارضه‌های رایج در ستون فقرات کودکان، اسکولیوز کودکان است. این عارضه خود را در سنین کودکی نشان می‌دهد و با اسکولیوز مادرزادی تفاوت دارد. در این بیماری نشانه‌هایی نظیر عدم توازن شانه‌ها، خم شدن کمر به یک سمت، کج بودن سر در هنگام چرخش و موارد دیگر دیده می‌شود. والدینی که این نشانه‌ها را در کودک خود می‌بینند باید در اسرع وقت به پزشک متخصص و فیزیوتراپ مراجعه کنند. پزشک نیز بر اساس معاینات فیزیکی و نتایج حاصل از تصویربرداری‌های پزشکی می‌تواند شدت عارضه را تشخیص داده و راه‌های درمانی مختلف را پیشنهاد دهد.
