آشیل نام یکی از خدایان یونان باستان بود که به قدرت و نامیرایی شناخته می‌شد و همین موضوع باعث شد تا نام بزرگترین و قوی‌ترین تاندون بدن را آشیل بگذارند. تاندون آشیل، تاندونی ضخیم در پشت پاست که دو ماهیچه اصلی ساق پا به نام‌های گاستروکنمیوس و سولئوس را به استخوان پاشنه پا (کالکانئوس) متصل می‌کند. در صورتی که این تاندون آسیب ببیند، متورم و دردناک خواهد شد. تاندونیا آشیل درواقع آسیبی است که پشت ساق پا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری عمدتاً برای افرادی اتفاق می افتد که ورزش‌های تفریحی انجام می‌دهند اما ممکن است برای هر شخص دیگری نیز رخ دهد. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا علاوه بر تعریف دقیق تاندونیت آشیل، علائم و نشانه‌های آن را نیز بررسی کنیم.
تاندون آشیل کجای پا واقع است؟
تاندون‌ها تارهای ضخیمی از بافت هستند که ماهیچه‌ها را به استخوان متصل می‌کنند. تاندون آشیل طولانی‌ترین و قوی‌ترین تاندون در بدن است. اهمیت تاندون آشیل و سلامت آن، جایی مشخص می‌شود که بدانیم تقریباً هر بار که راه رفته و پای خود را حرکت می‌دهیم، بر آن تکیه داریم. تاندون آشیل یک طناب فیبری قوی از بافت است که ماهیچه‌های ساق پا را به پاشنه پا متصل می‌کند. قدرت و انعطاف این تاندون برای پریدن، دویدن و راه رفتن مهم است.
تاندون آشیل استرس و فشار زیادی را در طول فعالیت‌های روزمره و همچنین در حین فعالیت‌های ورزشی و تفریحی تحمل می‌کند.
با لمس پشت ساق در پشت مچ و بالای پاشنه پا می توان این بافت سفت را حس کرد. علیرغم استحکام بالا، این تاندون به دلیل خون‌رسانی محدود و کشش زیاد آن در برابر صدمه آسیب‌پذیر است.
تاندونیت آشیل چیست؟
تاندونیت به معنی التهاب تاندون است. تاندونیت در استفاده بیش از حد رخ می دهد و بیشتر در افراد جوان شایع است البته تاندونیت ناشی از آرتروز در افراد میانسال و مسن نیز دیده می‌شود. باید توجه داشت که آسیب تاندون ممکن است برای هرکسی اتفاق بیفتد چه ورزشکار باشید چه فردی که حداقل فعالیت را در طول روز دارد.
“التهاب” پاسخ بدن به آسیب یا بیماری است. نوعی از آسیب که موجب التهاب، تورم و تحریک بخشی از تاندون شود تاندونیت آشیل نامیده می‌شود. این التهاب هم ممکن است در طول تاندون به‌وجود آید و هم روی پایین‌ترین قسمت آشیل که به استخوان پاشنه وارد می‌شود که معمولا مورد دوم شایع‌تر است.
دو بخش اصلی وجود دارد که بر قسمت‌های مختلف تاندون تأثیر گذار است:
1. تاندونیت در محل اتصال به پاشنه
هنگامی که تاندونیت آشیل روی قسمت پایینی پا و در محل اتصال به پاشنه اتفاق بیفتد (جایی که تاندون وارد استخوان پاشنه می‌شود) می‌تواند باعث بروز خار استخوانی شود.
خارهای استخوانی (رشد استخوان اضافی) اغلب با این مدل از تاندونیت تشکیل می‌شوند. این نوع تاندونیت ممکن است در هر سن و با هر میزان فعالیتی در افراد مختلف رخ دهد.
2. تاندونیت در محلی غیر از محل اتصال
در این نوع تاندونیت پارگی‌های کوچک در رشته‌های میانی تاندون باعث شکسته شدن بافت‌های تاندون می‌شوند که با درد و تورم همراه خواهد بود. تاندونیت نوع دوم معمولاً افراد فعال و جوان‌تر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علائم آسیب به تاندون آشیل
آسیب می‌تواند خفیف، متوسط یا بسیار شدید باشد و با علائمی چون درد سوزشی یا سفتی در پشت پا احساس شود. اگر درد بسیار شدید باشد ممکن است بخش‌هایی از تاندون یا کل آن به طور کامل پاره شده باشد.
واضح‌ترین علامت “درد بالای پاشنه پا” است. این درد به‌خصوص هنگام کشیدگی مچ پا یا ایستادن روی انگشتان پا بیشتر احساس می‌شود.
علائم آسیب‌های تاندون آشیل عبارتند از:
- وجود درد در پاشنه پا و در طول تاندون هنگام راه رفتن یا دویدن
- بروز درد و سفتی در این ناحیه در زمان صبح (هنگامی که برای اولین بار بلند می‌شوید)
- درد در تاندون آشیل هنگام لمس یا حرکت
- احساس تورم و گرمی در پاشنه پا یا در امتداد تاندون
- مشکل در ایستادن روی انگشتان پا
- وجود درد هنگام شروع یک فعالیت جدید
- ضخیم شدن تاندون
- مشکل در خم کردن پای آسیب دیده
در موارد پارگی تاندون آشیل ممکن است صدای کوبیدن یا ترکیدن آن نیز شنیده شود و در نهایت کبودی و تورم مشاهده گردد. هنگامی که تاندون آشیل کاملا پاره شده باشد حتی هنگام برداشتن یک قدم نیز با مشکل مواجه خواهید بود و در این صورت مراقبت فوری پزشکی ضروری است.
علل بروز تاندونیت آشیل
آسیب‌های این ناحیه اغلب زمانی اتفاق می‌افتند که افراد کارهای ناگهانی انجام دهند. به عنوان مثال دونده‌ای که در حالت استارت برای شروع مسابقه است و ناگهان شروع به دویدن می‌کند.
همچنین فشار مکرر به تاندون آشیل با انجام فعالیت‌های شدید می‌تواند به این تاندون آسیب بزند. این صدمات به عنوان آسیب‌های استرس و فشار مکرر شناخته می‌شوند.
سه عامل عمده بروز تاندونیت آشیل:
- افزایش شدت مشارکت ورزشی، به‌ویژه در ورزش‌هایی که شامل پریدن و حرکات ناگهانی است
- سقوط از ارتفاع
- افتادن در چاله، پیچیدن پا
سایر عواملی که در بروز تاندونیت آشیل تاثیرگذارند به شرح زیر هستند:
جنسیت
احتمال پارگی تاندون آشیل در مردان تا 5 برابر بیشتر از زنان است.
اوج سن پارگی تاندون آشیل 30 تا 40 سالگی است.
ورزش‌های تفریحی
آسیب‌های تاندون آشیل بیشتر در طول ورزش‌هایی رخ می‌دهد که شامل دویدن، پریدن و شروع و توقف ناگهانی است؛ مانند فوتبال، بسکتبال و تنیس.
تزریق استروئید
هنگامی که پزشکان برای کاهش درد و التهاب، استروئید را به مفصل مچ پا تزریق می‌کنند، موجب تضعیف تاندون‌های مجاور می‌شود که در برخی موارد با پارگی تاندون آشیل همراه است.
چاقی
اضافه وزن به تاندون‌ها به‌خصوص تاندون‌های پا فشار بیشتری وارد می‌کند.
ریسک فاکتورهای تاندونیت آشیل
موارد زیر افراد را بیشتر در معرض خطر آسیب تاندون آشیل قرار می‌دهد:
- پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند یا کفش‌های نامناسب با نوع فعالیت بدنی
- گرم نکردن بدن قبل از ورزش، دویدن و رقصیدن (عضلات سفت و سرد قبل از شروع ورزش)
- ورزش روی سطوح ناهموار
- انجام ورزش‌هایی که توقف و شروع سریع دارد.
- افزایش مقدار یا شدت یک فعالیت یا ورزش
- مصرف برخی داروها مانند گلوکوکورتیکوئیدها یا آنتی‌بیوتیک‌هایی به نام فلوروکینولون
- بیماری‌های مزمن مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، نقرس یا دیابت که موجب تضعیف تاندون‌ها می‌شوند.
- مشاغلی که به پاها و مچ پاها فشار زیادی وارد می کند.
- بدن‌هایی که به فشار ناگهانی عادت ندارند.
همچنین برخی افراد ممکن است به دلیل آناتومی خاص (شکل و ساختار بدن) در معرض خطر ابتلا به تاندونیت آشیل باشند به طور مثال افرادی که چنین وضعیتی دارند:
- عضلات سفت یا ضعیف ساق پا
- خار استخوان (رشد استخوان اضافی در پاشنه پا که موجب آزار تاندون شود)
- کف پای صاف
- پرونیشن (مچ پاها هنگام راه رفتن به سمت پایین و داخل می‌چرخند)
روش‌های تشخیص تاندونیت آشیل
وجود درد اولین نشانه بروز آسیب است. آسیب به تاندون آشیل باعث درد در پشت ساق پا و در نزدیکی پاشنه پا می‌شود.
به‌طور کلی قدم‌های تشخیصی تاندونیت آشیل به شرح زیر است:
- بررسی سلامت کلی و سابقه پزشکی
- شرح علائم
- معاینه فیزیکی تاندون آشیل برای بررسی خارهای استخوانی، درد و تورم
- آزمایش دامنه حرکتی مچ پا (توانایی حرکت به‌صورت نرمال)
- انجام تست‌های تصویربرداری
معاینه فیزیکی
در برخی موارد، پزشکان آسیب تاندون آشیل را با پیچ‌خوردگی مچ پا اشتباه می‌گیرند. برای تشخیص درست، پزشک با معاینه فیزیکی شروع می‌کند. با بررسی نحوه راه‌رفتن یا دویدن افراد، می‌توان به وجود آسیب در این تاندون پی برد.
در طول معاینه فیزیکی پزشک ساق پا را از نظر حساسیت، تورم، درد، گرما، ضخیم شدن یا تغییر رنگ اطراف پاشنه و ساق پا بررسی می‌کند.
اکثر موارد تاندونوپاتی بدون پارگی را می‌توان با معاینه فیزیکی تشخیص داد و اغلب نیازی به انجام آزمایش بیشتر ندارد.
تست تشخیصی فشار (تست تامپسون)
در این نوع تست پزشک از بیمار درخواست می‌کند که روی یک صندلی یا نیمکت زانو بزند یا روی میز روی شکم دراز بکشد. پزشک به آرامی ماهیچه ساق پا را فشار می‌دهد. این کار باعث کشیده شدن تاندون و حرکت پا خواهد شد.
درصورتی‌که تاندون آشیل پاره شده باشد پا حرکت نخواهد کرد؛ زیرا ماهیچه ساق پا به پاشنه متصل نیست.
آزمایش دامنه حرکتی
با انجام این آزمایش، پزشک دامنه حرکتی را آزمایش می‌کند تا ببیند آیا بیمار می‌تواند مچ پای خود را همانطور که باید حرکت دهد یا خیر.
تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس یا MRI می‌توانند نشان دهند که چه نوع آسیبی به تاندون وارد شده است.
اشعه ایکس
اشعه ایکس استخوان‌ها را نشان می‌دهد و نشان‌دهنده این است که آیا تاندون کلسیفیه شده است یا خیر. همچنین وجود خارهای استخوانی را نیز تایید یا رد می‌کند.
MRI
اسکن MRI بهترین آزمایش برای تشخیص پارگی تاندون آشیل یا سایر مشکلات است، اما ممکن است همیشه تاندونوپاتی را تشخیص ندهد.
پزشکان اغلب از MRI استفاده می‌کنند تا دریابند که شدت آسیب به تاندون چقدر شدید است و بهترین راه درمان چیست.
سونوگرافی
سونوگرافی اغلب می‌تواند پارگی تاندون آشیل را تشخیص دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هنگامی که متوجه شدید قسمت‌هایی از تاندون به دلیل تاندونیت ضخیم‌تر و سفت‌تر است و علائم ناشی از آسیب تاندون را احساس کردید و یا اگر احساس می‌کنید که در قسمت ساق پا و به‌طور خاص در قسمت آشیل پای خود مشکل دارید حتما باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
درمان تاندونیت آشیل مهم است در غیر این صورت می تواند به یک مشکل طولانی مدت و مزمن تبدیل شود و راه رفتن را دشوار کند. در صورت عدم درمان به‌موقع، پارگی بیشتر شده و درد بدتر می‌شود. توجه به تاندونیت آشیل، علائم و نشانه‌های آن در زمان صحیح می‌تواند از اتفاقات بدتر مانند پارگی کامل جلوگیری کند. البته باید توجه داشت که اگر درد زیر پاشنه وجود داشته باشد معمولاً مشکل از آشیل نیست.
