گودی کف پا، کف پای گود (معادل فارسی High Arch Feet) یا کف پای قوسی شکل (معادل فارسی Cavus Foot) به حالتی گفته می‌شود که قوس یا گودی کف پا بیش از حالت عادی باشد. زمانی که پا دچار چنین عارضه‌ای می‌شود، فضای بزرگی در زیر پا ایجاد شده و در پی آن، انگشتان و پاشنه پاها به طرف داخل کشیده خواهند شد. این بیماری موجب می‌شود تا در زمان ایستادن و یا راه رفتن فشار زیادی روی مچ و توپی پاها اعمال گردد؛ به همین خاطر ما در این راهنما قصد داریم به بررسی کف پای قوسی شکل یا گودی کف پا، دلایل بروز این عارضه، علائم و همچنین نحوه تشخیص قوس زیاد پا بپردازیم. با ما همراه باشید.
گودی کف پا چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
قوس کف پا انحنای طبیعی کف پا است که در اثر بالا آمدن استخوان‌ها، رباط‌ها و تاندون‌ها در ناحیه وسط پا ایجاد می‌شود. این قوس به توزیع وزن بدن، جذب شوک هنگام راه رفتن و دویدن و حفظ تعادل و ثبات پا کمک می‌کند.
برای جلوگیری از تشکیل قوس بیش از حد در کف پا، روش قطعی وجود ندارد، اما راهکارهایی هست که می‌توانند به کاهش احتمال بروز این مشکل کمک کنند:
پوشیدن کفش مناسب: استفاده از کفش‌هایی که پشتیبانی مناسبی از پا و گودی آن دارند می‌تواند مؤثر باشد.
انجام ورزش: فعالیت‌های ورزشی منظم و تمرینات کششی به حفظ انعطاف پذیری پاها کمک کرده و از سفتی عضلات و تاندون‌ها جلوگیری می‌کنند.
احتیاط در فعالیت‌های پرخطر: هنگام انجام فعالیت‌های فیزیکی یا ورزش‌هایی که ممکن است به پا آسیب برسانند، باید از تجهیزات حفاظتی مناسب استفاده کرد تا از پاها محافظت شود.
جلوگیری از اضافه وزن: وزن اضافی فشار زیادی به پاها وارد می‌کند و می‌تواند خطر بروز مشکلات پا مانند گودی کف پا را افزایش دهد.
انواع گودی در کف پا
گودی بیش از حد کف پا زمانی تعریف می‌شود که قوس کف پا به شکلی عمیق و برجسته وجود داشته باشد. این ارتفاع قوس با اندازه‌گیری فاصله بین زمین و بالاترین نقطه قوس در حالتی که فرد ایستاده و وزن بر روی پاها قرار دارد، مشخص می‌شود. هرچند معیار مشخصی برای تعیین اینکه چه زمانی ارتفاع قوس به عنوان بیش از حد تلقی می‌شود وجود ندارد، اما به طور کلی، آرکی که بیش از اندازه بلند به نظر برسد، می‌تواند به عنوان کف پای گود تلقی شود.
اما در یک تقسیم بندی رایج، دسته بندی گودی قوس کف پا به شرح زیر است:
- قوس طولی داخلی: این قوس از پاشنه پا تا زیر انگشت شست امتداد دارد و در سمت داخلی پا قرار دارد.
- قوس عرضی: این قوس در قسمت جلویی پا و در عرض آن قرار دارد.
- گودی کف پای انعطاف‌پذیر: این نوع از گودی قوس کف پا زمانی مشهود است که فرد وزنی بر روی پاها ندارد، مانند حالت نشسته یا خوابیده. در این حالت، کف پا بسیار گود به نظر می‌رسد. اما زمانی که فرد برخاسته و وزن بر روی پاها قرار می‌گیرد، قوس به حالت عادی‌تری بازمی‌گردد. این نوع از گودی معمولاً با استفاده از وسایل کمکی مانند بریس و کفی و روش‌های فیزیوتراپی قابل درمان است.
- گودی کف پای سخت: در این حالت، کف پا به طور دائمی گود است و حتی هنگام ایستادن یا راه رفتن نیز تغییری نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند فشار زیادی را به پاشنه و انگشتان پا وارد کند. برای رفع علائم و درمان این وضعیت، می‌توان از روش‌های غیرتهاجمی و در موارد لزوم از روش‌های تهاجمی استفاده کرد.
ارتفاع قوس کف پا در افراد مختلف متفاوت است. برخی افراد قوس‌های بلندی دارند (کف پای گود) در حالی که برخی دیگر قوس‌های پایینی دارند (کف پای صاف). به نقل قول از وب سایت کلینیک کلیولند (Cleveland Clinic):
High arch feet are less common than flat feet. It’s been estimated that about 20% of the population has high arch feet.
ترجمه فارسی نقل قول عبارت است از:
کف پاهای گود یا قوسی شکل نسبت به کف پای صاف کمتر رایج است. تخمین زده می شود که حدود 20٪ از جمعیت دارای قوس پا هستند. کف پای صاف و گود می تواند منجر به مشکلاتی مانند درد پا، درد پاشنه، خستگی پا، ورم پا و مشکلات تعادل شود. قوس زیاد کف پا تحت عناوین دیگری مانند انحنای زیاد رویه پا، کجی پا و همچنین سوپینیشن پا شناخته می‌شود؛ سوپنیشن (معادل فارسی Supination) حالتی است که پا به سمت بیرون چرخیده و در هنگام راه رفتن فشار بیشتری به انگشتان بیرونی پا وارد می‌شود.
عوامل موثر بر ایجاد گودی کف پا
- ژنتیک: اگر سابقه خانوادگی کف پای صاف یا گود دارید، احتمال ابتلا به آن بیشتر است.
- عوامل عضلانی و عصبی: ضعف عضلانی یا مشکلات عصبی در پا می‌تواند منجر به افتادگی قوس پا شود.
- آسیب دیدگی: شکستگی یا دررفتگی استخوان‌های پا می تواند قوس را تغییر دهد.
- چاقی: اضافه وزن می‌تواند فشار زیادی به پاها وارد کند و منجر به افتادگی قوس شود.
- بارداری: تغییرات هورمونی و افزایش وزن در دوران بارداری می‌تواند به طور موقت گودی پا را صاف کند.
- تومورهای نخاعی: این تومورها می‌توانند باعث ایجاد ناهنجاری‌های عضلانی شده و در نتیجه، گودی کف پا را افزایش دهند.
- مشکلات استخوانی: تغییرات در ساختار استخوان‌های پا، مانند تغییر شکل یا موقعیت استخوان‌ها، می‌تواند بر قوس کف پا تأثیر بگذارد. برخی اختلالات متابولیکی مانند مشکلات تیروئید، دیابت و کم کاری کلیه می‌توانند باعث افزایش گودی کف پا شود.
- مشکلات عضلانی: ضعف در عضلات پا و زانو می‌تواند به ایجاد یا تشدید گودی کف پای کمک کند. عضلات قوی و سالم در کف پا برای حفظ قوس و استحکام پا ضروری هستند.
- شرایط زیست محیطی: عوامل محیطی مانند کمبود مواد مغذی در دوران رشد، مثل کلسیم و ویتامین D، می‌تواند بر ساختار کف پا تأثیر بگذارد.
علائم کف پای گود
زمانی که میزان قوس در کف پا زیادتر از حد استاندارد باشد برخی علائم نمایان می‌شود که با شناخت آنها می‌توان این ناهنجاری را تشخیص داد. توجه داشته باشید که گودی در کف پا می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد که با در نظر داشتن شدت عارضه در بین افراد مختلف، متفاوت خواهد بود. در واقع علائم این عارضه با توجه به سطح فعالیت و نوع کار می‌تواند متغیر باشد. در ادامه رایج‌ترین علائمی که نشان‌دهنده قوس زیاد کف پا بوده را به شما معرفی خواهیم کرد:
- تاندون آشیل سفت
- مشکل در یافتن کفش مناسب
- احساس درد و ناراحتی در مچ پا و یا نزدیک به آن
- بی‌ثباتی و کشیدگی مچ پا به صورت مکرر
- احساس خشکی در اندام تحتانی و مفاصل پا که باعث اختلال در تحرک خواهد شد.
- پینه در پاشنه، کناره‌ها و توپی پا
- انگشتان چنگالی
- کوتاهی قد پاها
- مشکلاتی در انعطافپذیری و حرکت کف پا هنگام راه رفتن پیش می‌آید.
- دشواری در حفظ تعادل و کنترل حرکات پا.
- شکستن استخوان متاتارسال و مابقی استخوان‌های پا
- احساس درد در زمان پیاده‌روی، دویدن و یا ایستادن
- کج شدن پاها به سمت داخل که موجب ناپایداری پاها خواهد شد.
دلایل ایجاد کف پای گود
به طور معمول این عارضه در کودکان در دهه اول زندگی‌شان خود را نشان می‌دهد. قابل ذکر است که بسیاری از دلایل ایجاد قوس یا گودی زیاد کف پا در کودکان به علت اختلالات ژنتیکی بوده و به آنها به ارث رسیده است. علاوه بر این، تومورهای نخاعی نیز می‌توانند موجب عدم تعادل عضلانی در پاها و در نهایت زیاد شدن قوس کف پا شوند. به نقل قول از وبسایت بیمارستان کودکان فیلادلفیا:
In almost all cases, children develop cavus foot because they have a nerve or muscle disease. The disease makes some of the muscles weaker than others. These unbalanced muscles work unevenly, which causes the high arch and other signs of cavus foot.
ترجمه فارسی نقل قول عبارت است از:
تقریباً در همه موارد، کودکان به دلیل ابتلا به بیماری عصبی یا عضلانی دچار کف پای قوسی شکل می شوند. این بیماری‌ها باعث تضعیف برخی از ماهیچه‌ها شده و در نتیجه عملکرد آنها نامتعادل می‌شود. چنین اتفاقی وضعیتی باعث قوس بیش از حد کف پا و سایر علائم حفره پا خواهد شد.
طبق تحقیقات انجام شده در بیشتر از ۶۰ درصد موارد، علت عمده بروز این ناهنجاری در بزرگسالان نیز بیماری‌های عصبی – عضلانی است. اگر در بزرگسالان گودی کف پا به دلیل آسیب‌دیدگی و یا بیماری عضلانی – عصبی رخ نداده باشد، احتمال وجود تومورهای ستون فقرات وجود داشته و این موضوع بایستی مورد بررسی قرار گیرد. در حالت کلی ایجاد گودی در کف پا می‌تواند در اثر چهار دلیل مختلف رخ بدهد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت:
بیماری‌های عصبی – عضلانی
شایع‌ترین دلیل به وجود آمدن قوس زیاد در کف پا بیماری‌های عصبی – عضلانی است. از جمله این بیماری‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- فلج مغزی: بیماری شارکو ماری توث (Charcot-Marie-Tooth disease): شارکو ماری توث یا به اختصار CMT نوعی بیماری مادرزادی ژنتیکی است که اعصاب محیطی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد و به صورت هتروژن (توده‌ای غیر عادی که ممکن است خطرناک باشد و به سرطان منجر شود) خود را نشان دهد. در این بیماری اعصاب اندام تحتانی تخریب می‌شوند و چنین اتفاقی باعث ضعف عضلات ساق و تغییر شکل کف پا می‌شود. بیماری CMT شروعی تدریجی داشته و معمولا پیش‌رونده است)
- فلج اطفال
- تومورهای ستون فقرات
- آسیب‌های نخاعی و اسپینا بیفیدا (Spina Bifida): مُهره‌شِکاف یا اسپینا بیفیدا که از ترکیب دو واژه اسپینا = خار و بیفیدا = شکافته ایجاد شده است و به معنی شکاف مادرزاد مهره‌ها به‌صورت آشکار یا پنهان می‌باشد. «کمر باز» یا «بیرون‌زدگی نخاع» از دیگر نام‌ها برای این عارضه هستند. مهره‌شکاف، نقص مادرزادی لوله عصبی/نخاع و بیرون‌زدگی نخاع از حفره باز (بسته نشده) در ستون فقرات است.
آسیب‌دیدگی
دلیل بعدی که می‌تواند سبب کف پای قوسی شکل یا طاقی شکل بشود، آسیب دیدن تاندون‌ها و استخوان پاها است. اگر اعصاب کنترل‌کننده عضلات پا دچار آسیب شود، حمایت از قوس پا کاهش پیدا کرده و در نتیجه گودی کف پا افزایش پیدا می‌کند. چنین آسیب‌هایی معمولاً در پی صدماتی مثل شکستگی و دررفتگی بروز می‌کند.
عارضه زمینه‌ای
برخی از عارضه‌ها می‌توانند زمینه لازم برای شکل گرفتن کف پای قوسی شکل را فراهم کنند. به عنوان مثال بیماری‌هایی مثل آرتروز یا روماتیسم می‌توانند موجب ملتهب شدن مفاصل پا و تغییر شکل و تراز استخوان‌ها شوند. در بیماری روماتیسم سیستم ایمنی به مفاصل پا حمله کرده و موجب التهاب و آسیب‌دیدگی خواهدشد. در چنین وضعیتی علاوه بر این که مفاصل پا آسیب می‌بینند، قدرت عضلات و تاندون‌ها نیز تضعیف شده و توانایی لازم برای حمایت از قوس کف پا از بین می‌رود. همچنین زمانی که استخوان‌ها دچار جابه‌جایی می‌شوند، گودی کف پا افزایش پیدا کرده و به بیش از حدِ متعادل می‌رسد.
دلایل مادرزادی
از دیگر دلایل این ناهنجاری عارضه‌های مادرزادی نظیر پاچنبری (حالتی که در آن قسمت پنجه‌ی پا به سمت داخل پا پیچ خورده) و یا شکل‌گیری نامناسب استخوان‌ها و تاندون‌ها بوده که موجب افزایش قوس کف پا خواهد شد.
به نقل قول از وب سایت ساندرز پدیارتی (Sanders Podiatry):
High arches are the opposite of flat feet, which tend to roll inwards or pronate. Feet with high arches don’t pronate or roll inwards at all but maintain a high inside curve. This can cause discomfort or even pain for some people.
ترجمه فارسی نقل قول عبارت است از:
قوس‌های بلند برعکس کف پای صاف هستند که تمایل دارند به سمت داخل کف یا قسمت انتهایی پا شکل بگیرند. پاهای دارای قوس بلند به هیچ وجه به سمت داخل نمی‌چرخند اما منحنی داخلی بالایی دارند. چنین وضعیتی می‌تواند باعث ناراحتی یا حتی درد برای برخی افراد شود.
تشخیص کف پای گود
دو راه برای تشخیص کف پای گود وجود دارد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت:
تشخیص گودی کف پا در خانه
اگر می‌خواهید گودی قوس کف پا را در خانه تشخیص دهید می‌توانید به شیوه زیر عمل کنید:
- در قدم اول پای خود را درون آب قرار داده و بعد پا را روی یک مقوا، زمین یا پارچه بگذارید.
- اثری که از پاهایتان روی زمین می‌ماند را مورد بررسی قرار دهید.
- اگر در قسمت میانی هیچ اثری از آب دیده نشد، کف پای شما گود است.
توجه داشته باشید که تشخیص این عارضه تنها با این آزمایش و بررسی ارتفاع قوس کف پا مشخص نشده و عوامل مهم دیگری مانند میزان انعطافپذیری پا و… در تشخیص کف پای قوسی شکل مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. (حذف هر نوع عارضه دیگری نیز می‌تواند در تشخیص عارضه تأثیرگذار باشد).
مراجعه به متخصص ارتوپد
برای تشخیص گودی کف پا به صورت اصولی بایستی به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. متخصص ارتوپد در گام اول سابقه خانوادگی فرد را جهت شناسایی عارضه‌های ارثی مورد بررسی قرار داده و مواردی چون ارتفاع قوس، انگشت چنگالی، ناهنجاری‌های پا و وجود پینه را معاینه خواهد کرد. در گام بعدی متخصص ارتوپدی قدرت عضلات مچ و ساق پاها را مورد بررسی قرار داده و هماهنگی و الگوی راه رفتن شخص را نیز ارزیابی خواهد کرد.
در صورت نیاز ممکن است متخصص ارتوپدی تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس و سایر آزمایش‌ها مانند رادیوگرافی، آزمایش خون، نوار عصب-عضله و مطالعه هدایت عصبی تجویز نموده تا بتواند ابتلا به بیماری‌هایی نظیر شارکو ماری توث، فلج اطفال و سایر ناهنجاری‌هایی را که موجب ایجاد اختلال در تعادل عضلانی و بیشتر شدن گودی کف پا شده تشخیص دهد. لازم به ذکر است در صورتی که احتمال عارضه عصبی وجود داشته باشد، ام آر آی در قسمت ستون فقرات و مغز نیز تجویز می‌شود.
عوارض گودی کف پا
گاهی اوقات، گودی کف پا ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند، اما می‌تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد. این عوارض در دسته شایع‌ترین موارد قرار می‌گیرند که به شرح زیر هستند:
متاتارسالژی
متاتارسالژی، که به عنوان یکی از مشکلات رایج شناخته می‌شود، معمولاً ناشی از التهاب در قسمت زیرین پا است و موجب درد می‌شود. این بیماری بیشتر در بین ورزشکاران، سالمندان و کسانی که از کفش‌هایی نامناسب و غیر استاندارد استفاده می‌کنند، مشاهده می‌شود.
فاسئیت پلانتار
فاسئیت پلانتار اغلب با درد شدید در قسمت تحتانی پا، بخصوص نزدیک به پاشنه، مشخص می‌شود. این درد معمولاً در اولین قدم‌های صبحگاهی یا پس از زمان طولانی نشستن یا فعالیت، تشدید پیدا می‌کند و ممکن است در این ناحیه شاهد قرمزی و تورم نیز باشیم. لازم به ذکر است که در مواقعی فاسئیت پلانتار ممکن است با التهاب تاندون آشیل یا خار پاشنه اشتباه گرفته شود.
انگشت چکشی
از دیگر عوارض می‌توان به انگشت چکشی اشاره داشت که در آن انگشتان دوم، سوم یا چهارم پا در مفصل میانی خمیده می‌شوند و شکلی شبیه به چکش به خود می‌گیرند.
دیگر عوارض به شرح زیر هستند:
- کمردرد
- زانودرد
- درد هنگام راه رفتن یا ایستادن
- پینه در زیر پنجه، پاشنه یا کناره‌های پا
- بی ثباتی
- لغزش هنگام راه رفتن و افتادن
- تغییر شکل مچ پا
- پیچ خوردگی مکرر مچ پا
- التهاب مفصل مچ پا
سخن پایانی
عدم توجه به کف پای گود و درمان آن می‌تواند باعث بروز دردهای شدید شود. به عنوان مثال ممکن است که فرد دچار کمر درد، زانو درد، بی‌ثباتی در حین راه رفتن، درد در زمان راه رفتن و ایستادن، خمیدگی انگشتان و … شده و به مرور وضعیت بدتری را تجربه نماید. شناخت علائم افزایش انحنای قوس کف پا و تشخیص آن می‌تواند به شما در تشخیص زودهنگام این بیماری کمک نماید. خوشبختانه برای برطرف کردن این عارضه راه‌های درمان خانگی مختلفی اعم از انجام حرکات اصلاحی برای پاها وجود داشته که می‌توان با استفاده از آنها میزان گودی کف پا را به تعادل رساند و مجدداً بدون درد و التهاب راه رفت؛ البته توصیه ما به شما این است که در اولین فرصت ممکن به مطب یک متخصص ارتوپدی مراجعه نموده تا بهترین روش درمان را برای شما تجویز نماید.
