حوادث و اتفاقات ناگوار مانند نقص مادرزادی، ابتلا به بیماری‌های خاص، تصادف و… ممکن است برای هر کسی رخ بدهد؛ در برخی از این اتفاقات شاید تنها راه درمان و نجات فرد قطع عضو باشد. افرادی که این عمل را در ناحیه بالای زانو انجام داده‌اند، برای ادامه زندگی و انجام فعالیت‌های روزمره به یک عضو مصنوعی کمکی با عنوان پای مصنوعی بالای زانو نیاز دارند؛ در این مطلب قصد داریم توضیح دهیم این نوع از پروتز چیست و چگونه می‌تواند به این افراد کمک نماید. سپس در مورد مراحل توانبخشی و نکات استفاده از آن نیز اطلاعات مهمی به شما عزیزان ارائه می‌نماییم؛ با ما همراه باشید.
پای مصنوعی بالای زانو چیست؟
پای مصنوعی بالای زانو برای افرادی طراحی می‌شود که قطع عضو آنها از ناحیه بالای زانو انجام شده است. این نوع پای مصنوعی عملکرد خاصی دارد و بر حسب تکنولوژی ساخت، قطعات به‌کاررفته و محدوده حرکتی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. به نقل قول از وب‌سایت Hanger Clinic:
An above-knee prosthesis (also called a transfemoral prosthesis) will typically consist of a custom-made socket, a knee, a pylon, a foot, and some means of suspending the prosthesis to the body.
برداشت فارسی از نقل قول: پروتز بالای زانو (که پروتز ترانس فمورال نیز نامیده می‌شود) معمولاً از یک سوکت سفارشی، یک زانو، یک پیلون، یک پا و برخی وسایل تعلیق پروتز به بدن تشکیل می‌شود.
پای مصنوعی بالای زانو در واقع یک پروتز است که جایگزین پای ازدست‌رفته می‌شود. این محصول به فرد بیمار کمک می‌کند تا دوباره توانایی انجام فعالیت‌های روزمره خود را کسب کند. امروزه شاهد روی کار آمدن انواع پای مصنوعی بالای زانو هستیم که با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مشابه با اندام طبیعی بدن فعالیت می‌کنند. این نوع از پروتز به دلیل داشتن مفصل زانو پیچیدگی بیشتری دارد و در نمونه‌های مختلف زانوی تک محور یا چند محوره طراحی و ساخته می‌شود.
دلایل قطع عضو پا از بالای زانو
از جمله دلایلی که ممکن است منجر به قطع عضو پا شود می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
دیابت
یکی از اصلی‌ترین دلایل قطع عضو پا به‌خصوص از بالای زانو دیابت است. این بیماری می‌تواند به اعصاب پا آسیب جدی وارد کند و سبب شود که فرد زخم و خراش‌های به‌وجودآمده در پا را احساس نکند. عدم اطلاع به موقع از این زخم‌ها و تلاش دیرهنگام برای بهبود آنها، ممکن است در نهایت پزشک را مجبور به قطع عضو کند.
تصادف
حوادث رانندگی، کاری و یا ورزشی ممکن است منجر به قطع عضو پا از قسمت بالای زانو شود. با توجه به تشخیص پزشک و میزان وخامت حادثه، عمل قطع عضو تجویز می‌شود.
تومور
وجود تومور در برخی از بیماری‌های سرطانی می‌تواند منجر به قطع عضو شود. احتمال رخ دادن چنین موردی معمولا کم است اما اگر فرد به تومورهای بدخیم مبتلا شود، در برخی شرایط ممکن است برای درمان و زنده نگه‌داشتن وی نیاز به انجام عمل جراحی قطع عضو باشد.
عفونت
یکی دیگر از عواملی که ممکن است منجر به قطع عضو پا شود، عفونت است. احتمال رخ دادن چنین اتفاقی در دنیای امروز کم است اما باز هم مشاهده شده که افراد به دلیل عفونت‌های بسیار شدید مجبور به قطع عضو پا شده‌اند.
چه مدت زمان پس از عمل قطع عضو می‌توان از پای مصنوعی استفاده کرد؟
قبل از پاسخ به این سوال لازم است بدانیم ما دو نوع پروتز یا پای مصنوعی داریم: نمونه اول پروتز موقتی است که بیمار می‌تواند پس از قطع عضو و به منظور کاهش فشار ناشی از فقدان آن استفاده کند. این نمونه‌ها به فرد کمک می‌کند تا به تدریج به استفاده از پای مصنوعی عادت کند اما پس از بهبود زخم‌های عمل جراحی، بیمار می‌تواند پای مصنوعی دائمی خود را سفارش دهد و به‌طور ثابت از آن استفاده کنند.
زمان شروع استفاده از پای مصنوعی پس از عمل قطع عضو به عوامل مختلفی مانند فرآیند بهبودی و ترمیم زخم (بین ۴ تا ۸ هفته)، کنترل ورم، آمادگی جسمانی و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد اما به صورت کلی می‌توان گفت بیشتر افراد می‌توانند ۶ تا ۱۲ هفته پس از عمل از پای مصنوعی استفاده کنند.
آیا پای مصنوعی بالای زانو می‌تواند انحراف زانو را اصلاح کند؟
مفصل زانو از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا نقش مهمی در تحمل وزن بدن دارد. برخی افراد به دلیل مشکلاتی مانند انحراف زانو ممکن است دچار ناهنجاری‌هایی در این ناحیه شوند. به عنوان مثال انحراف زانو زمانی رخ می‌دهد که هم‌راستایی طبیعی بین زانو، استخوان ساق پا و ران از بین می‌رود. برای درمان این مشکل از روش‌هایی مانند استفاده از آتل و انجام تمرینات فیزیوتراپی استفاده می‌شود.
متاسفانه پروتز بالای زانو قادر به اصلاح انحراف زانو نیست. این نوع پروتز عمدتاً برای افرادی ساخته می‌شود که پای آنها از بالای زانو قطع شده است. اگر نیاز به اصلاح انحراف زانو دارید، بهتر است به کلینیک‌های ارتوپدی فنی مراجعه کنید. این مراکز نه تنها به شما در ساخت پروتز مناسب کمک می‌کنند بلکه می‌توانند راهکارهایی برای اصلاح مشکلات زانو نیز ارائه دهند.
مراحل توانبخشی و استفاده از پای مصنوعی بالای زانو
بدون شک پای مصنوعی بالای زانو (پروتز ترانسفمورال) عملکردی کاملا مشابه با پای طبیعی فرد ندارد؛ به‌همین منظور برای کارکردن با آن به تمرینات توانبخشی نیاز است. توانبخشی یک فرآیند چندمرحله‌ای است که با هدف بازگشت به فعالیت‌های روزمره، حفظ تعادل و افزایش اعتماد به نفس انجام می‌شود. در طی مراحل توانبخشی به تقویت عضو باقی‌مانده از بدن، عضله و ماهیچه‌های دیگر قسمت‌ها توجه می‌شود تا در نهایت فرد بتواند به‌راحتی با پای مصنوعی خود فعالیت نماید.
مراحل کلی توانبخشی عبارتند از:
۱- آمادگی قبل از نصب پروتز:
- بهبود کامل زخم: ابتدا زخم جراحی باید به طور کامل بهبود یابد.
- بهبود وضعیت ورم: از جوراب‌های فشاری و بانداژ استفاده می‌شود تا تورم در محل قطع عضو کنترل شود و اندام قطع‌شده شکل مناسب‌تری برای نصب پروتز پیدا کند.
- تمرینات تقویتی و تعادلی: برای تقویت عضلات باقی‌مانده به خصوص عضلات لگن و ران که اهمیت بالایی در کنترل و حرکت پای مصنوعی دارند، تمرینات فیزیوتراپی درخواست می‌شود. همچنین به کمک فیزیوتراپ تمریناتی برای بهبود تعادل و حفظ ثبات بدن انجام می‌شود.
۲- مرحله نصب پروتز:
- تنظیم اولیه: پس از کنترل ورم و شکل‌گیری ناحیه قطع‌شده، پروتز اولیه به صورت موقت نصب می‌شود. تنظیم دقیق پروتز برای ایجاد تعادل و راحتی در استفاده بسیار مهم است.
- آموزش استفاده از پروتز: در این مرحله فرد یاد می‌گیرد که چگونه پای مصنوعی را به بدن خود متصل نماید، از آن استفاده کند و نگهداری‌های اولیه را انجام دهد.
۳- توانبخشی فیزیکی و تقویتی:
- تمرینات فیزیوتراپی: به کمک فیزیوتراپ تمریناتی برای تقویت عضلات باقی‌مانده و افزایش قدرت عضلات لگن و ران انجام می‌شود.
- آموزش راه رفتن به کمک پای مصنوعی بالای زانو: تمرکز این مرحله روی گام برداشتن صحیح، حفظ تعادل و تنظیم وزن بدن می‌باشد. برای استفاده از پروتز بالای زانو به هماهنگی و تمرکز نسبتا زیادی نیاز است زیرا فرد باید پای مصنوعی را با کمک عضلات لگن و ران کنترل نماید.
- تمرینات پیشرفته‌تر: استفاده از پروتز در سطوح مختلف (صاف، شیب‌دار و پله‌ها) و در سرعت‌های مختلف آموزش داده می‌شود. تمرینات ممکن است ابتدا با واکر یا عصا شروع شود اما به تدریج راه رفتن بدون استفاده از وسایل کمکی امکان‌پذیر خواهد شد.
۴- توانبخشی روانی و اجتماعی:
- حمایت روانی: استفاده از پای مصنوعی و تغییر در سبک زندگی می‌تواند از نظر روحی برای فرد چالش‌برانگیز باشد. جلسات مشاوره یا شرکت در جلسات گروهیِ حمایتی به بیمار کمک می‌کند تا با این تغییرات بهتر سازگار شود.
- تمرین فعالیت‌های روزمره: فعالیت‌های روزمره مانند نشستن، بلند شدن، راه رفتن در فضای بیرون از خانه، سوار شدن و پیاده شدن از وسایل نقلیه و… توسط فرد و با حمایت اطرافیان به تدریج انجام می‌شود تا در نهایت فرد بتواند به زندگی عادی قبل از قطع عضو بازگردد.
۵- تنظیمات بیشتر و ارتقاء مهارت‌ها:
- پیگیری و تنظیمات: ممکن است با گذشت زمان پروتز نیاز به تنظیمات بیشتری داشته باشد. پیگیری منظم تحت نظارت متخصص ارتوپدی فنی برای ارزیابی وضعیت پروتز بسیار مهم است.
- افزایش سطح فعالیت‌ها: بعد از تمرینات اولیه، تمرینات پیشرفته‌تری در راستای افزایش قدرت، استقامت و تعادل در نظر گرفته می‌شود تا فرد بتواند به سطح بالاتری از مهارت‌ها دست یابد و بتواند فعالیت‌های بیشتری مانند دویدن یا ورزش آغاز می‌شود.
نکات تکمیلی در استفاده از پای مصنوعی بالای زانو
پس از نصب پروتز باید نکات مراقبتی را رعایت نمایید تا طول عمر آن افزایش پیدا کند. حتماً پروتز را به طور منظم شستشو دهید و آن را از آلودگی، گرد و غبار، عرق یا دیگر مواد آلوده کننده تمیز نمایید. برای شستن پای مصنوعی می‌توانید از آب و صابون استفاده کنید اما حتماً پس از انجام شستشو آن را خشک کنید. برای اطلاع از نحوه دقیق شست‌و‌شوی پای مصنوعی می‌توانید سوالات خود را از تکنیسینِ کلینیک ارتوپدی فنی بپرسید.
اگر احساس کردید قطعات پای مصنوعی نیاز به تعویض و یا ترمیم دارد حتماً در اسرع وقت پیگیری لازم را انجام دهید؛ چرا که استفاده از آن در صورتی که مشکلی داشته باشد ممکن است آسیب جدی‌تری به پروتز وارد کند که قابل ترمیم نباشد.
در تهیه پای مصنوعی بالای زانو به چه نکاتی باید توجه داشت؟
دقت کنید که شما قرار است از پای مصنوعی برای طولانی مدت استفاده کنید؛ متخصص ارتوپدی فنی تا جای ممکن همه موارد را بررسی و ارزیابی خواهد کرد اما در آخر این شما هستید که باید هنگام سفارش و تهیه پای مصنوعی به نکات مهم توجه نمایید. برخی از این موارد عبارتند از:
وزن پای مصنوعی
یکی از موارد بسیار مهم، وزن پای مصنوعی است. برای ساخت پای مصنوعی باید از مواد اولیه سبک و محکم استفاده شود تا در حین فعالیت و حرکت برای فرد سبک باشد و در عین حال از مقاومت بالایی برخوردار باشد.
سفارشی‌سازی
دقت کنید که پای مصنوعی باید براساس نحوه قطع عضو، شکل فعلی بدن شما و… طراحی و ساخته شود. پس حتماً هنگام اندازه‌گیری و طراحی آن به راحتی استفاده از آن توجه داشته باشید. همچنین دقت نمایید که متخصص ارتوپدی فنی از نوع و شدت فعالیت‌های روزمره شما آگاه باشد تا بتواند پای مصنوعی بالای زانو را با توجه به کاربردهای شخصی شما سفارشی‌سازی کند.
کیفیت بالای قطعات
اکیداً توصیه می‌کنیم سفارش پای مصنوعی خود را به کلینیک‌هایی سفارش دهید که از قطعات با کیفیت و مواد اولیه مرغوب استفاده می‌کنند. استفاده از چنین مواد اولیه‌ای هزینه نهایی پای مصنوعی را بالا می‌برد اما توجه داشته باشید کیفیت بالا ضمن افزایش دوام محصول، عملکرد بهتر پروتز را تضمین می‌کند. در نظر داشته باشید در صورت استفاده از مواد اولیه با کیفیت پایین‌تر ممکن است هزینه‌های جانبی شما مانند تعمیر یا تعویض افزایش پیدا کرده و نیاز به صرف زمان و انرژی بیشتر نیز داشته باشید. بنابراین حتما به کیفیت توجه ویژه‌ای داشته باشید.
پای مصنوعی بالای زانو برای هر دو پا: راهکاری برای بازگشت به زندگی
برخی افراد ممکن است به دلیل شرایط خاص پزشکی هر دو پای خود را از بالای زانو از دست بدهند اما خبر خوشحال‌کننده این است که با کمک پروتزهای بالای زانو این افراد همچنان می‌توانند به زندگی مستقل بازگردند. البته توانبخشی برای این دسته از افراد به زمان بیشتری نیاز دارد زیرا حفظ تعادل با پروتزهای دوگانه چالش‌های بیشتری دارد و مستلزم صبر و پشتکار است.
در چنین شرایطی اولین قدم برای استفاده موفق از پروتز، تصمیم قاطع فرد برای بازگشت به راه رفتن است. توصیه می‌شود که ابتدا فرد از ویلچر استفاده کند و به تدریج زمان استفاده از پروتز را افزایش دهد. این فرآیند به پاها کمک می‌کند تا به تدریج با پروتز سازگار شوند و تعادل طبیعی را به دست آورند.
جمع‌بندی
افرادی که مجبور به قطع عضو پا می‌شوند به پای مصنوعی برای فعالیت‌های روزانه یا حرفه‌ای خود نیاز دارند. یکی از مزایای بزرگ استفاده از پروتز بالای زانو بازگشت اعتماد به نفس و بهبود روحیه فرد است. علاوه بر توانایی دوباره در راه رفتن، استفاده‌کنندگان از پروتز می‌توانند پس از مدتی ورزش، رانندگی و حتی پیاده‌روی‌های طولانی را تجربه کنند. حمایت و پیشتیبانی از فرد در چنین موقعیتی اهمیت بالایی دارد به همین دلیل ارتباط با گروه‌ها و دیگر افرادی که از پروتز استفاده می‌کنند، می‌تواند به افراد کمک کند تا از تجربیات و همدلی دیگران بهره‌مند شوند.
با توجه به پیشرفت تکنولوژی استفاده از پای مصنوعی بالای زانو همواره در حال راحت‌تر شدن و کاربردی‌تر شدن می‌باشد. امروزه شاهد تولیدات پیشرفته‌ای از پای مصنوعی هوشمند هستیم که با توجه به سنسورهای به‌کاررفته می‌توانند شرایط حرکتی فرد را کنترل و تنظیم کنند.
در صورت تمایل به دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه پای مصنوعی پیشنهاد می‌کنیم مطلب زیر را مطالعه نمایید. در صورتی که نیاز به مشاوره رایگان در زمینه پای مصنوعی بالای زانو دارید می‌توانید از طریق دکمه زیر نوبت خود را به صورت آنلاین رزرو نمایید:
