سندروم تونل کوبیتال هنگامی اتفاق می‌افتد که عصب اولنار، زمانی‌که از میان تونل کوبیتال (تونلی از عضله، رباط و استخوان) در داخل آرنج عبور می‌کند، آسیب ببیند و ملتهب و متورم شود. سندرم تونل کوبیتال باعث دردی می‌شود که بسیار شبیه دردی‌ست که هنگام ضربه خوردن به آرنج احساس می‌کنید.
در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با سندروم تونل کوبیتال و علائم و نشانه‌های آن بیشتر آشنا شویم. با شناخت بیماری و علائم آن و همچنین قدم برداشتن در مسیر درمان، کیفیت زندگی افراد نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
آناتومی عصب اولنار
اعصاب، مجموعه‌‌ای رشته مانند هستند که پیام‌هایی را بین مغز و بدن از طریق تغییرات الکتریکی و شیمیایی در سلول‌ها ارسال و دریافت می‌کنند. سه عصب اصلی بازو شامل اعصاب زیر است:
- عصب میانی
- عصب اولنار
- عصب رادیال
عصب اولنار
عصب اولنار عصبی نسبتا بلند است که از گردن تا انگشتان دست کشیده شده است. این عصب در یک شیار در سمت داخلی آرنج قرار دارد.
با کمک عصب اولنار است که می‌توانیم برخی از عضلات بزرگتر ساعد را کنترل کنیم (به‌خصوص عضلاتی که کمک می‌کنند تا اشیا را بگیریم)، انگشت کوچک و نیمی از انگشت حلقه را احساس کنیم و حرکات ظریفی مانند تایپ کردن با کیبورد و نواختن یک آلت موسیقی را انجام دهیم. هنگامی که با برخورد آرنج به جسمی سخت، دردی تیز، کوتاه و همانند برق‌گرفتگی در دست احساس می‌شود، در واقع همان عصب اولنار است که فشرده شده است.
با گذشت زمان، ممکن است بافت‌های نرم روی عصب اولنار ضخیم‌تر شوند یا عضله اضافی در آن قسمت وجود داشته باشد. گاهی اوقات، عصب اولنار در جای خود نمی‌ماند و با حرکت آرنج روی یک برجستگی استخوانی به جلو و عقب کوبیده می‌شود. ضربات مکرر می‌تواند عصب را تحریک کند و مانع از عملکرد صحیح عصب شده و باعث به‌وجود آمدن سندرم تونل کوبیتال شوند.
تونل کوبیتال
تونل کوبیتال یک گذرگاه باریک در داخل آرنج است که از استخوان، ماهیچه و رباط‌ها تشکیل شده و عصب اولنار از مرکز آن عبور می‌کند. سقف تونل کوبیتال با بافت نرمی به نام فاسیا پوشیده شده است.
فضای داخلی تونل بسیار باریک است و تنها بافتی نازک از عصب داخلی آن محافظت می‌کند. آن نقطه، جایی است که عصب اولنار آسیب پذیرتر است. عصب اولنار از زیر ماهیچه‌های داخل ساعد تا داخل دست (انگشت حلقه و انگشت کوچک) ادامه می‌یابد. هنگامی که این عصب وارد دست می شود، از تونل دیگری به نام کانال گویان عبور می‌کند.
سندروم تونل کوبیتال
سندروم تونل کوبیتال زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مکررا آرنج خود را خم کند، زیاد به آرنج خود تکیه دهد یا ناحیه موردنظر آسیب ببیند. بالطبع عصب اولنار در قسمت داخلی آرنج تحریک شده یا تحت‌فشار قرار می‌گیرد (فشرده می‌شود). همچنین ممکن است عصب، بالاتر در بازو یا مچ دست نیز تحت‌تاثیر قرار گیرد.
تفاوت سندرم تونل کوبیتال و سندرم تونل کارپال
تونل کوبیتال مسئول عصب‌رسانی به انگشت کوچک و انگشت حلقه است. اما تونل کارپال بر سه انگشت شست، اشاره و انگشت میانی تأثیر می‌گذارد.
چه کسانی دچار سندرم تونل کوبیتال می‌شوند؟
مانند سایر اختلالات عصبی، برخی بیماران مبتلا به دیابت بیشتر در معرض خطر افزایش علائم عصب اولنار هستند. همچنین سندروم تونل کوبیتال در بیمارانی که آرنجشان را طولانی‌مدت خم نگه می‌دارند (مانند نگه داشتن تلفن) شایع‌تر است.
علائم و نشانه‌های سندروم تونل کوبیتال
علائم سندروم تونل کوبیتال معمولاً به تدریج شروع می شود. موارد زیر از شایع‌ترین علائم سندروم تونل کوبیتال هستند با این حال هر فردی ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس بی‌حسی و سوزن سوزن شدن در دست (انگشت حلقه و انگشت کوچک، به‌ویژه زمانی که آرنج خم شده است)
- احساس درد در دست‌ها
- بروز ضعف در دست‌ها و بازو
- احساس درد در قسمت داخلی آرنج
- کاهش قدرت گرفتن اشیا
درد داخلی آرنج، بروز بی‌حسی و گزگز در دست شایع‌ترین علائم هستند.
کاهش حس و کنترل انجام حرکات ظریف در دست، موجب می‌شود که فرد نتواند اجسام را نگه داشته و آن‌ها را رها کند یا هنگام دست زدن به اشیا کوچک مشکل داشته باشد. این اتفاق اغلب زمانی می‌افتد که آرنج برای مدت طولانی خم شده باشد. خم ماندن آرنج به‌دلایل متفاوتی اتفاق می‌افتد:
- رانندگی طولانی‌مدت
- نگه‌داشتن تلفن همراه
- بد خوابیدن هنگام شب
علائم معمولا شب‌ها بیشتر تشدید می‌شوند.
علل رایج سندروم تونل کوبیتال
سندرم تونل کوبیتال اغلب هنگامی اتفاق می‌افتد که بیمار برای طولانی‌مدت آرنج‌های خود را خم و راست کند (هنگام کشیدن یا بلند کردن اجسام، زیاد به آرنج خود تکیه کردن یا بروز آسیب‌دیدگی در ناحیه آرنج).
فشار
استفاده به ظاهر ساده از آرنج، مانند تکیه دادن به آن، به‌عنوان یک تکیه‌گاه می‌تواند به عصب اولنار فشار بیاورد. در واقع از نشانه‌های فشردگی عصب، احساس خواب‌رفتگی، گزگز و مورمور در بازو، دست، انگشت حلقه و انگشت کوچک دست است.
خم ماندن و کشیدگی عصب
اگر برای مدت طولانی آرنج به‌حالت خم قرار گیرد، مانند زمان خواب یا صحبت طولانی با تلفن همراه، ممکن است عصب اولنار بیش از حد کشیده شود. این کشش می‌تواند منجر به سندرم تونل کوبیتال شود.
حرکات تکراری
انجام برخی کارهای سنگین و تکراری برای طولانی‌مدت، می‌تواند موجب بروز دردهای ناحیه دست و آرنج شود که اولین قدم درمانی آن، کاهش عامل تحریک‌کننده است.
سایر علل سندروم تونل کوبیتال
برخی از عوامل دیگری که افراد را در معرض خطر ابتلا به سندرم تونل کوبیتال قرار می‌دهند، عبارتند از:
- آرتریت آرنج
- کاهش فضا در تونل کوبیتال (ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد)
- تورم عصب، به ویژه بخشی که از تونل کوبیتال می گذرد.
- وجود خارهای استخوانی در ناحیه
- وجود کیست در نزدیکی مفصل آرنج
- دررفتگی آرنج در گذشته
- شکستگی قدیمی آرنج
- تورم مفصل آرنج
- آسیب یا فشرده شدن عصب در نقاط دیگر مانند گردن
البته باید توجه داشت که وجود این علائم و شرایط، لزوما به این معنی نیست که فرد حتما به سندرم تونل کوبیتال مبتلا خواهد شد. بلکه به این معنی‌ست که این افراد بیشتر از بقیه در معرض خطر هستند. در بسیاری از موارد نیز علت دقیق ابتلا به این سندروم مشخص نیست.
روش‌های تشخیص سندروم تونل کوبیتال
تشخیص سندروم تونل کوبیتال اغلب با معاینه بالینی امکان پذیر است. فرآیند تشخیص معمولا با پرسیدن سؤالاتی در مورد علائم آغاز می‌شود. در ادامه، علاوه بر بررسی تاریخچه کامل پزشکی و معاینه فیزیکی (شامل شرایط فعلی و گذشته، آسیب‌ها و علائم قبلی، معاینه دست‌ها و بازوهای بیمار)، آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های تشخیصی تکمیلی‌تری توسط پزشک درخواست می‌شود که شامل موارد زیر است:
- تست هدایت عصبی: این تست، آزمایشی برای یافتن این است که سیگنال‌ها با چه سرعتی به سمت عصب حرکت می‌کنند تا پزشک بتواند محل فشردگی یا انقباض عصب را پیدا کند.
- الکترومیوگرافی (EMG): این آزمایش عملکرد عصب و عضله را بررسی می‌کند و ممکن است برای آزمایش عضلات ساعد که توسط عصب اولنار کنترل می‌شوند، استفاده شود. اگر عضلات به‌صورت درست کار نکنند، ممکن است نشانه‌ای از وجود مشکل در عصب اولنار باشد.داین آزمایش همچنین مشکلات دیگری مانند گرفتگی عصب در گردن را که می‌تواند علائم مشابهی ایجاد کند، بررسی خواهد کرد.
- اشعه ایکس: انجام این تصویربرداری برای مشاهده استخوان‌های آرنج انجام می‌شود. با بررسی استخوان‌ها می‌توان متوجه شد که آیا آرتروز یا خار استخوانی در آرنج وجود دارد یا خیر.
- آزمایش خون: انجام این آزمایش در جهت تایید یا رد بیماری دیابت یا تیروئید، صورت می‌گیرد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم بیش از شش هفته طول بکشد یا اگر بسیار شدید باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. در صورت عدم درمان به‌موقع سندروم کوبیتال می‌تواند منجر به ضعف، آتروفی عضلانی و در مواردی آسیب دائمی عصب در دست شود.
در صورت درمان به‌موقع، علائم بهبود یافته یا کاملا از بین می‌روند. مدت زمان بهبودی سندرم تونل ممکن است تا چندین ماه نیز طول بکشد؛ زیرا که اعصاب به سرعتِ سایر قسمت‌های بدن بهبود پیدا نمی‌کنند.
علائم سندروم تونل کوبیتال ممکن است شبیه به سایر شرایط یا مشکلات پزشکی، از جمله اپی‌کندیلیت داخلی (سندروم آرنج گلف بازان) باشد. همیشه برای تشخیص صحیح این سندروم، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد.
جلوگیری از بروز سندرم تونل کوبیتال
برای پیشگیری از سندرم تونل کوبیتال باید موارد زیر را مدنظر قرار داد:
- انعطاف پذیر و قوی نگه داشتن بازوها
- عدم تکیه دادن با آرنج روی سطوح سخت
- گرم کردن بدن به‌خصوص دست‌ها قبل از ورزش و هنگام استفاده از بازوها برای انجام حرکات تکراری در طول روز
در نتیجه
بروز این سندروم در بیشتر موارد ناشی از فشار روی عصب اولنار است. با مراجعه به پزشک متخصص، می‌توان از بدتر شدن علائم جلوگیری کرد. برنامه‌های درمانی فردی که برای هر بیمار توصیه می‌شود باید دقیقا انجام شود تا بیماران کم‌کم قدرت از دست رفته خود را بازیابند.
اولین نکته برای افراد مبتلا به سندروم تونل کوبیتال توجه به علائم و نشانه‌های آن و حذف یا کاهش عامل تشدیدکننده و محرک است. معمولا انجام کارهای تکراری یا کارهایی که به آرنج بیمار فشار وارد می‌کنند، باید محدود شوند.
