کف پای صاف از جمله از شایع‌ترین مشکلات در پا می‌باشد که می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارد. این عارضه که به دنبال نبود گودی کافی در کف پا است، می‌تواند منجر به درد و ناراحتی شود و حتی ممکن است بر تعادل و راه رفتن فرد نیز تأثیر منفی بگذارد. از جمله علائم متداول کف پای بدون گودی و یا گودی کم می‌توان به خستگی پا، درد در گودی یا مچ پا و تغییر در الگوی راه رفتن اشاره داشت. به طور کلی تشخیص علائم کف پای صاف، دلایل بر وز، روش‌های تشخیص این عارضه می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند تا درمان خود را تسریع کنند.
کف پای صاف به چه عارضه‌ای گفته می‌شود؟
صافی کف پا در زبان انگلیسی به نام‌های Flat Feet ،Pes Planus یا Fallen Arches شناخته می‌شود. به طور معمول این شکل ظاهری پا در دوران نوزادی دیده می‌شود و در آن سنین، یک حالت طبیعی است که به مرور زمان، با تقویت رباط‌ها و تاندون‌ها برطرف خواهد شد. معمولا مشکل نوزادان دارای صافی در کف پا، پس از سن دو یا سه سالگی برطرف می‌شود. اما در برخی موارد، صافی کف پا ممکن است تا سنین بزرگسالی ادامه یابد و چنین اتفاقی می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل پزشکی جدی‌تر باشد که برای درمان آن باید اقدام شود.
بر اساس گزارش‌های انجمن ملی سلامت پا در ایالات متحده، حدود ۸ درصد از بزرگسالان ۲۱ ساله و بالاتر دارای کف پای صاف هستند. این وضعیت می‌تواند تأثیرات فیزیکی قابل توجهی داشته باشد؛ به طور کلی طراحی استخوان‌های پا به گونه‌ای است که گودی در کف پا به توزیع نیروی بزرگ وزن بدن به نیروهای کوچک‌تر کمک کرده و از بروز دردهای پا و کمر و آسیب‌های جدی جلوگیری می‌کند. در صورت نبود گودی کف پا نیروی متقابل ناشی از وزن بدن که از زمین به پا منتقل می‌شود، بدون هیچ‌گونه کاهش و یا پخش فشار به کف پا وارد خواهد شد.
با اینکه صافی کف پا ممکن است نگران‌کننده به نظر برسد، اما در بسیاری از موارد، این وضعیت به عنوان یک بیماری ارتوپدی در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه به عنوان یک عدم هم ترازی در ساختار پا بوده که معمولاً قابل کنترل است.
نقل قول از سایت Cleveland Clinic:
A person with flat feet has no visible arch in the foot when they stand. All babies have flat feet. Arches form during early childhood. If arches don’t develop — or they collapse later in life (fallen arches) — flat feet can cause pain and affect walking.
ترجمه متن انگلیسی: هنگامی که فرد دارای کف پای صاف می‌ایستد، گودی کف پای او قابل مشاهده نیست. همه نوزادان کف پای صاف دارند و گودی کف پا به مرور زمان در اوایل کودکی شکل می‌گیرد. اگر گودی‌ها ایجاد نشوند یا به هر دلیلی بعدتر از بین بروند، صافی کف پا اتفاق افتاده و چنین عارضه‌ای می‌تواند باعث درد و سختی در راه رفتن شود.
دسته بندی انواع صافی در کف پا
در ادامه به بررسی انواع مختلف صافی در کف پا می‌پردازیم که عبارتند از:
کف پای صاف انعطاف‌پذیر
معمولا کف پا با صافی انعطاف‌پذیر در کودکان مشاهده می‌شود و با اعمال فشار و وزن، خود را نشان می‌دهد. بدین صورت که گودی پا زمانی که کودک هیچ فشاری روی کف پا ندارد و در حالت نشسته یا خوابیده است یا حتی فشار کمی دارد، مانند زمانی که روی نوک پا راه می‌رود دیده می‌شود، اما به محض قرار دادن کل کف پا بر روی زمین و سر پا ایستادن، گودی ناپدید شده و حالت صافی در کف پا نمایان خواهد شد.
کف پای صافِ سفت
در مقابل نوع انعطاف پذیر، حالت سخت یا صفت از کف پای صاف را داریم که در آن کف پا در هیچ حالت نشسته یا ایستاده گودی ندارد و کاملا صاف است. این شرایط می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان رخ دهد و معمولاً نشان دهنده یک مشکل زمینه‌ای جدی‌تر است.
صافی کف پای تالوس عمودی
صافی کف پای تالوس عمودی یک ناهجاری ساختاری است که در آن تالوس یا همان قوزک پا به شکل عمودی قرار می گیرد و باعث می شود گودی طبیعی کف پا از بین رفته و کف پا صف شود. درمان صافی کف پای تالوس عمودی معمولا شامل استفاده از ارتز، کفی طبی، ورزش، فیزیوتراپی و جراحی می‌شود که بسته به شدت آن می‌توان نوع درمان را مشخص کرد.
علائم کف پای صاف
یکی از سوالات رایج افراد به خصوص والدین، این است که از کجا نسبت به ابتلا به این عارضه اطمینان کسب کنیم و بدانیم علائم کف پای صادف کدامند؟ به همین منظور در ادامه برخی از رایج‌ترین علائم این عارضه را با هم بررسی می‌کنیم:
درد
در صورت احساس درد در نواحی مچ پا، گودی پا، داخل و یا خارج پا احتمال ابتلا به عارضه صافی کف پا وجود دارد.
خستگی عضلانی
یکی از نشانه‌های احتمالی این عارضه احساس خستگی، گرفتگی عضلانی یا درد در پاها یا مچ پاها هم در حالت عادی و هم در حین حرکت است.
تغییر در راه رفتن
ممکن است تغییراتی همچون لنگ زدن در نحوه راه رفتن فرد مشاهده شود که می‌تواند دلیلی بر ابتلا به این عارضه باشد.
تغییر در ساختار پا و انگشتان
ممکن است متوجه شوید که پاهایتان پهن تر از قبل شده است؛ یا اینکه یک برجستگی در داخل مچ پا خود مشاهده کنید گاهی اوقات ممکن است قسمت جلوی پا و انگشتان به سمت خارج جهت پیدا کند. همه این موارد می‌تواند بخشی از علائم کف پای صاف باشد.
هرکدام از این علائم می‌توانند نیاز به ارزیابی توسط پزشک متخصص و تشخیص علت و در نهایت درمان باشند. درمان نیز بر حسب وخامت و یا تشخیص متخصص شامل استفاده از کفی طبی ارتوپدی، تمرینات تقویتی و در موارد شدیدتر، جراحی است.
دلایل ابتلا به عارضه کف پای صاف
پزشکان و محققان دلایل مختلفی را برای بروز صافی در کف پا بیان کرده‌اند که از جمله رایج‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
مشکلات مادرزادی
نوزادان اغلب با کف پای صاف متولد می‌شوند، اما با رشد و تقویت ساختار پا شاهد شکل گیری گودی در اکثر کودکان خواهیم بود، اما گاها ممکن است در برخی کودکان به دلیل عوامل ژنتیکی یا مشکلات رشدی، گودی کافی در کف پا ایجاد نشده و این عارضه تا بزرگسالی باقی بماند.
آسیب به تاندون
تاندون‌هایی همچون تاندون آشیل و تاندون تیبیال (تاندون تیبیال یا تیبیالیس خلفی، بزرگترین و قدامی‌ترین تاندون در قوزک داخلی است) به حفظ گودی در کف پا کمک می‌کنند؛ به همین دلیل بروز هرگونه آسیب یا کشیدگی در آن‌ها می‌توانند منجر به صافی در کف پا شوند. این آسیب ممکن است به دنبال فعالیت‌های ورزشی شدید، حوادث ناگهانی یا پرش‌های پر فشار و محکم باشد.
شکستگی استخوان کف پا
استخوان‌های کف پا ظریف و دارای نظم خاصی هستند؛ هرگونه شکستگی ممکن است به تاندون‌ها و رباط‌هایی که وظیفه حمایت از گودی پا را دارند آسیب رسانده و در نهایت عارضه صافی در کف پا را به همراه بیاورد.
روماتیسم مفصلی
بیماری‌ها نیز می‌توانند دلیلی بر ابتلا به کف پا بدون گودی باشند. آرتریت روماتوئید، یک بیماری خودایمنی است که منجر به التهاب و تخریب رباط‌ها و غضروف‌های پا می‌شود که به دنبال آن تغییر شکل پا و صافی کف پا در فرد را به همراه دارد.
آسیب عصبی
اعصاب نیز نقش مهمی در عارضه‌های موجود در پا نظیر کف پای صاف دارند. بیماری‌هایی مانند دیابت ممکن است به اعصاب پا آسیب زده و در ادامه، از دست دادن حس در پاها و در نتیجه صافی کف پا را به همراه بیاورند.
علاوه بر موارد گفته شده که درصد بیشتری از دلایل ابتلا به کف پای صاف را در برمی‌گیرند، عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌توانند احتمال بروز این عارضه را افزایش دهند که عبارتند از:
چاقی
وزن اضافی می‌تواند فشار زیادی بر پاها وارد کند و به گودی کف آن آسیب برساند.
افزایش سن
با افزایش سن، رباط‌ها و تاندون‌ها ضعیف شده، که این امر احتمال صافی کف پا را زیاد می‌کند.
بارداری
در مواردی تغییرات هورمونی و افزایش وزن در دوران بارداری می‌تواند به گودی کف پا فشار وارد کرده و منجر به صافی آن شود.
تشخیص کف پای صاف
برای تشخیص صافی در کف پا، روش‌های مختلفی وجود دارد که به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: روش‌های خانگی و روش‌های تخصصی
روش خانگی
روش‌های خانگی تا حدودی می‌توانند فرد را نسبت به ابتلا به این عارضه آگاه کنند، اما تنها اکتفا به تشخیص و استفاده از روش خانگی صحیح نیست و باید پس از تشخیص اولیه به پزشک مراجعه کرد.
- تست رد پا: این تست یکی از ساده‌ترین روش‌های خانگی به هدف تشخیص ابتلا به این عارضه است. برای این امر ابتدا کف پای خود را خیس کرده و بر روی یک سطح کاغذی یا پارچه‌ای بایستید. اگر ردِ تمام یا اکثر سطح کف پای شما بر روی کاغذ یا پارچه باقی ماند، ممکن است کف پای صاف داشته باشید.
- ارزیابی کفش: هر گونه تغییر حالت در شکل ظاهری کفش در فرد می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به عارضه در پا باشد. اگر در کفش‌های خود سایش زیاد در داخل و کف مشاهده می‌کنید ممکن است نشانه‌ای از صافی کف پا باشد.
- گودی پا: این تست شامل ایستادن با پاهای موازی و بررسی گودی پا از زاویه پشتی است. اگر گودی کافی وجود نداشته باشد، به احتمال زیاد دارای پا با کف صاف هستید.
تشخیص پزشکی
بدون شک روش‌های تشخیص پزشکی با اطمینان بیشتر ابتلا به این عارضه و حتی دلیل آن را برایتان مشخص می‌کنند.
- معاینه فیزیکی: پزشک با بررسی پاها و نحوه ایستادن و راه رفتن شما می‌تواند به تشخیص کف پای صاف بپردازد.
- تصویربرداری: روش‌های تصویربرداری همچون اشعه ایکس، سی تی اسکن و MRI به ارزیابی دقیق‌تر کف پا و تشخیص صافی در کف کمک کنند.
- اندازه‌گیری زاویه کالکانئوس (Calcaneal Pitch): در این اندازه‌گیری پزشک به بررسی زاویه بین استخوان پاشنه و کف پا پرداخته و در صورتی که زاویه کمتر از ۱۷ یا ۱۸ درجه باشد، به داشتن صافی در کف پا احتمال داده می‌شود.
- اندازه‌گیری زاویه مری (Meary’s Angle): از دیگر اندازه‌گیری‌ها در این راستا بررسی زاویه بین محور طولی استخوان تالوس و اولین استخوان متاتارس بوده که با این بررسی و بر اساس زاویه، شدت صافی تعیین می‌شود.
نقل قول از سایت Medical News Today:
Doctors may refer to flat feet as fallen arches or pes planus. When a person has flat feet, there is usually a gap beneath the inner part of the foot when a person stands, as the arch raises off the ground slightly.
ترجمه متن انگلیسی: پزشکان ممکن است به صافی کف پا به عنوان گودی‌های افتاده اشاره کنند. هنگامی که فردی کف پای صاف دارد، معمولاً هنگام ایستادن یک شکاف بسیار کوچک در زیر قسمت داخلی پا وجود دارد زیرا گودی کف پا کمی از زمین بلند می‌شود.
آیا می‌توان از صافی کف پا جلوگیری کرد؟
جلوگیری از صافی کف پا به طور کامل ممکن نیست، مخصوصا اگر صافی کف پا به صورت مادرزاد و یا به دلیل عوامل ژنتیکی باشد. اما می‌توان با استفاده از موارد زیر از پیشرفت و تشدید آن جلوگیری کرد:
ارتز، کفی طبی، ورزش، فیزیوتراپی و جراحی.
فعالیت های ورزشی و فوتبال در افراد با کف پای صافی
افرادی که داری صافی کف پا هستن، با رعایت چند نکته مانند استفاده از کفش و کفی های طبی مناسب، ارتز، انجام تمرین های تقویتی عضلات پا و مچ پا، که انعطاف پذیری را در کف پا افزایش می‌دهند، به راحتی در فعالیت های ورزشی و فوتبال شرکت کنند. همچنین مربیان باید آگاهی کامل نسبت به کف پای صاف ورزشکاران داشته باشند تا با رعایت این نکات بهترین عملکرد را برای ورزشکار ایجاد کنند. برای اطلاعات بیشتر و درمان کف پای صاف می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید:
جمع بندی
افراد مبتلا به صافی کف پا ممکن است هیچ گودی‌ای در کف پا نداشته باشند یا گودی بسیار کم باشد. این وضعیت می‌تواند تأثیرات منفی بر تعادل بدن گذاشته و فرد را در حین ایستادن، راه رفتن یا دویدن درگیر کند. به دنبال ابتلا به این عارضه خطراتی نظیر درد در ناحیه لگن، زانو و مچ پا را خواهیم داشت. به همین منظور شناخت علائم کف پای صاف، علل بروز و روش‌های تشخیص آن بسیار حائز اهمیت است. برای تشخیص اولیه کف پای صاف می‌توانید از روش‌های خانگی استفاده کنید اما توصیه می‌کنیم که به هدف اطمینان بیشتر حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
