سندروم پیریفورمیس که با نام‌های دیگری مثل سندروم گلوتئال عمیق یا سیاتیک خارج از ستون فقرات نیز شناخته می‌شود، نوعی بیماری عضلانی اسکلتی دردناک است که با علائمی مثل درد در لگن و باسن همراه است. این سندروم در وضعیتی تعریف می‌شود که عضله پیریفورمیس بر اثر آسیب، تحلیل یا تحریک، عملکرد خود را به درستی انجام ندهد. عضله پیریفورمیس ماهیچه‌ای مثلثی شکل است که در سراسر عصب سیاتیک تا استخوان ران امتداد می‌یابد؛ به همین علت است که اسپاسم عضله پیریفورمیس به عصب سیاتیک فشار وارد کرده و علائمی مانند درد یا بی‌حسی در نواحی باسن یا پشت پا در یک طرف یا دو طرف بدن بروز پیدا می‌کند. در ادامه این مطلب در مورد علائم سندروم پیریفورمیس و روشهای تشخیص آن بیشتر صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
از سندروم پیریفورمیس بیشتر بدانید
عضله پیریفورمیس یکی از ماهیچه‌های مهم بدن است که تقریبا در تمامی حرکت‌های ناحیه پایین تنه نقش دارد. همانطور که قبلتر اشاره کردیم در ناحیه زیرین عضله پیریفورمیس یک عصب قرار گرفته که آن را با عنوان عصب سیاتیک می‌شناسیم. عصب سیاتیک از قسمت پشتی ستون فقرات شروع شده و از پشت ساق به سمت پا‌ها کشیده شده است. هر عاملی که باعث شود عضله پیریفورمیس روی عصب سیاتیک فشار بیاورد، یکی از علت‌های بروز سندروم پیریفورمیس محسوب می‌شود. به طور کلی در پاسخ به سوال “سندروم پیریفورمیس چیست؟” به نقل قولی از وبسایت دانشگاه هاروارد اشاره می‌کنیم:
سندرم پیریفورمیس یک بیماری دردناک است که به دلیل تحریک یا فشرده شدن عصب سیاتیک در نزدیکی عضله پیریفورمیس ایجاد می‌شود.
احتمال ابتلا به این سندروم در خانم‌ها بیشتر از مردان است به گونه‌ای که طبق تحقیقات انجام شده نسبت زنان مبتلا به سندروم پیریفورمیس به مردان ۶ به ۱ است. از نظر متخصصین این عارضه در دو نوع مختلف ایجاد می‌شود:
سندروم پیریفورمیس اولیه
نوع اول سندروم پیریفورمیس به دلیل آناتومی نادرست ایجاد می‌شود به گونه‌ای که ممکن است نقصی در ساختار عضله پیریفورمیس یا عصب سیاتیک شخص باعث ایجاد این بیماری شود. کمتر از ۱۵ درصد آمار مبتلایان به این سندروم از نوع اولیه هستند. در سندروم پیریفورمیس اولیه تغییراتی مانند شکاف عضله پیریفورمیس، تقسیم عصب سیاتیک یا وجود یک انشعاب غیر طبیعی در این عصب اتفاق می‌افتد. بنابراین بروز نوع اولیه این عارضه به دلیل تغییرات آناتومیکی در بدن اتفاق می‌افتد.
سندروم پیریفورمیس ثانویه
نوع ثانویه این سندروم به دلیل تروما‌های بزرگ، آسیب دیدگی‌های کوچک، اثر توده ایسکمیک (یا ایسکمی موضعی) رخ می‌دهد. در بخش بعدی به برخی از علل ایجاد سندروم پیریفرومیس ثانویه اشاره می‌کنیم.
علل ایجاد سندروم پیریفورمیس
قبلتر اشاره کردیم که علت ایجاد نوع اول سندروم، آناتومی نادرست است؛ در مورد علل ایجاد سندروم پیریفورمیس ثانویه یا بروزیافته می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- آسیب‌دیدگی‌های بزرگ در ناحیه باسن
در چنین آسیب‌هایی، بافت نرم دچار التهاب شده یا اسپاسم عضلانی رخ می‌دهد و در نتیجه باعث فشردگی عصب می‌شود.
- التهاب یا عفونت در عضله پیریفورمیس یا اطراف آن
انجام بیش از حد فعالیت‌هایی ماننده راه رفتن یا دویدن بیش از حدباعث می‌شود عضله پیریفورمیس به دفعات زیادی به کار گرفته شده و آسیب دیدگی‌های کوچکی در سطح آن ایجاد شود؛ در نتیجه احتمال التهاب و تورم عضله پیریفورمیس بالا می‌رود و سندروم پیریفورمیس رخ می‌دهد.
- گرفتگی یا اسپاسم در عضلات
ایجاد اسپاسم در عضلات می‌تواند ناشی از آسیب یا تحریک آن‌ها باشد. ضربه مستقیم، آسیب‌های بعد از عمل جراحی، آسیب به مفصل کمر و ساکروایلیاک می‌تواند باعث اسپاسم عضلانی شود. از نتایج گرفتگی عضلات می‌توان به متورم یا سفت شدن آن‌ها اشاره کرد که در نهایت باعث ایجاد فشار به عصب و احساس درد می‌شود.
- وجود جای زخم در عضله
آسیب یا تحریک عضلات می‌تواند منجر به ایجاد زخم و تروما در آن شود؛ این جای زخم ممکن است به دلیل چرخش ناگهانی ران، تصادف یا افتادن از یک بلندی اتفاق بیفتد.
- کوتاهی عضلات
تغییرات بیومکانیکی اندام تحتانی که در اثر ورزش یا راه رفتن بیش از حد اتفاق می‌افتد باعث کوتاهی عضلات می‌شود و در نتیجه عصب سیاتیک تحت فشار قرار می‌گیرد.
- هایپرتروفی عضلانی
این اتفاق بیشتر مربوط به ورزشکاران است و عمدتا زمانی اتفاق می‌افتد که ورزشکار حرفه‌ای (مانند یک وزنه‌بردار) مدتی از ورزش دور بوده و نیاز به آمادگی جسمانی قبل از شروع فصل جدید را دارد.
عوامل ایجاد سندروم پیریفورمیس کدامند؟
از عوامل ایجادکننده سندروم پیریفورمیس می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- بالا رفتن از پله، راه رفتن یا دویدن با عضله پیریفورمیس ضعیف
- ایجاد آسیب در لگن یا پا به علت تصادف یا سقوط
- نداشتن فعالیت بدنی و سفت شدن ماهیچه‌ها
- بلند کردن اشیاء به شیوه نادرست و آسیب به پیریفورمیس
- گرم نکردن قبل از فعالیت‌های ورزشی و یا کشش نامناسب بعد از آن (سرد کردن)
- انجام حرکات ورزشی به صورت تکراری یا بیش از اندازه (برای مثال دویدن در مسافت طولانی)
- نشستن برای مدت زمان طولانی (به خصوص افرادی که در محل کار زیاد می‌نشینند)
نشانه‌ها و علائم سندروم پیریفورمیس کدامند؟
شکایت از درد در پشت پا یا ناحیه باسن دلیل اصلی مراجعه فرد مبتلا به سندروم پیریفورمیس به مرکز درمانی است. نشانه‌ها و علائم سندروم پیریفورمیس عبارتند از:
- بروز درد‌هایی مبهم در باسن، پشت ران، ساق پا و یا کل پا
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن در ناحیه باسن
- بیشتر شدن درد بعد از نشستن
- احساس درد در هنگام بالا رفتن از پله یا سطح شیب‌دار
- احساس درد در نواحی باسن یا پشت پا هنگام بلند شدن از تخت‌خواب
- کاهش دامنه حرکتی مفصل ران و احساس درد در صورت حرکت دادن مفصل ران
- حساس شدن عضله باسن
بیشتر این علائم در صورت نشستن طولانی مدت، راه رفتن یا دویدن بدتر می‌شوند. اما در صورتی که به پشت دراز بکشید شدت علائم کمتر شده و درد کمتری را احساس می‌کنید. اگر این عارضه به مرحله حاد خود برسد، درد‌ها تا حدی شدت می‌یابند که فرد در انجام فعالیت‌های روزانه خود ناتوان می‌شود.
یکی از علامت‌های اصلی ابتلا به سندروم پیریفورمیس، احساس درد‌های سیاتیک است. البته ممکن است درد را در بخش‌های دیگری نیز احساس کنید اما اغلب بیماران درد و حساسیت‌های شدیدی را در باسن و درد‌های سیاتیک را در پشت ران و ساق پا توصیف می‌کنند.
تشخیص سندروم پیریفورمیس با روشهای مختلف
درمانگر تشخیص سندروم پیریفورمیس را از یک معاینه فیزیکی ساده شروع می‌کند؛ ایشان با حرکت دادن پای شما در چند موقعیت مختلف، میزان درد شما را بررسی می‌کند. تجویز آزمایش یا درخواست تصویربرداری در صورتی انجام می‌شود که پزشک به مشکلات دیگری مثل درد سیاتیک، بیماری‌های فتق دیسک کمر و اختلال در عملکرد مفصل ساکروایلیاک شک داشته باشد؛ در این صورت انجام سی تی اسکن یا MRI برای تشخیص دقیق سندروم پیریفورمیس درخواست می‌شود. در حقیقت برای تشخیص این بیماری، مهم‌ترین شیوه درمانگر رد کردن سایر احتمالات و کسب اطمینان از ابتلا به این سندروم است.
یکی دیگر از روش‌هایی که به تشخیص سندروم پیریفورمیس کمک می‌کند تاریخچه پزشکی بیمار است. در واقع درمانگر شما با بررسی سوابق پزشکی‌تان، می‌تواند با احتمال بیشتری ابتلا به سندروم پیریفورمیس را تشخیص دهد. بنابراین بهتر است تمام اتفاقاتی را که ممکن است این عضله را دچار آسیب کرده باشد برای درمانگر تعریف کنید.
دیسکوپاتی – اشتباه رایج در تشخیص سندروم پیریفورمیس
افراد زیادی با شکایت از درد در نواحی پا یا باسن به درمانگر مراجعه می‌کنند اما در موارد بسیاری تشخیص بیماری فرد، دیسکوپاتی بوده و ابتلا به سندروم پیریفورمیس در نظر گرفته نمی‌شود. یکی از کاربردهای تصویربرداری MRI در تشخیص دیسکوپاتی از سندروم پیریفورمیس است به طوری که درمانگر با مشاهده تصویر MRI بیرون زدگی چند دیسک را مشاهده نموده و دیسکوپاتی را تشخیص دهد. در چنین وضعیتی مسلما علت درد، مشکلات مربوط به سندروم پیریفورمیس نیست بنابراین تجربه و مهارت درمانگر در اجرای روشهای صحیح معاینه و درخواست تصویربرداری در صورت نیاز بسیار مهم است.
تشخیص سندروم پیریفورمیس در چند مرحله
به دلیل پیشرفت فناوری روشهای مختلفی برای تشخیص این بیماری وجود دارد اما ممکن است برای تشخیص سندروم پیریفورمیس اجرای چند تست کافی باشد:
مشاهده
در صورت ابتلا به سندروم پیریفورمیس، آثار کوتاه شدن اندام در سمت آسیب دیده به خصوص در موارد مزمن قابل مشاهده است.
لمس کردن
در صورت لمس ناحیه مفصل ساکروایلیاک یا عضله پیریفورمیس درد بیشتر می‌شود. لمس و فشار این نواحی باعث می‌شود گرفتگی و بی‌حسی پا شدید شده و درد و حساسیت بیشتر احساس شود.
تست Pace
تست Pace تمرینی است که حدودا در ۵۰ درصد بیماران انجام شده و نتیجه‌ای مثبت داشته است. در حالت نشسته، پا‌ها نسبت به چرخش به خارج مفصل ران مقاومت می‌کنند. در نتیجه این مقاومت در برابر دور کردن پا از بدن، ضعف و درد اتفاق می‌افتد. همچنین در صورت بالا بردن پا، بیمار درد در پا و باسن را احساس می‌کند.
تست فرایبرگ
در این تست بیمار به پشت می‌خوابد و در حین چرخیده شدن مفصل ران به سمت داخل، میزان درد و ضعف خود را بیان می‌کند. این درد به علت کشیده شدن عضله پیریفورمیس و فشاری که به عصب سیاتیک وارد می‌شود اتفاق می‌افتد.
تست بیتی
بیمار به سمتی که علائمی وجود ندارد دراز کشیده و پای خم شده را به سمت قسمت دردناک حرکت می‌دهد تا مشخص شود دامنه حرکتی و میزان درد او چگونه است.
تست Hughes
چرخش خارجی اندام تحتانی در پی چرخش داخلی بدون تکان خوردن از جای خودتان، از دیگر نشانه‌هایی است که در مبتلایان به سندروم پیرفورمیس دیده می‌شود.
تست چرخش لگن
بیمار به پهلو دراز کشیده و پای بالایی را به صورت صاف نگه می‌دارد و در صورت دستور درمانگر به آرامی پا را جمع می‌کند. چرخش لگن تا ۴۵ درجه طبیعی است اما اگر خم شدن لگن یا چرخش آن به بیرون اتفاق بیفتد، کاملا غیرطبیعی بوده و نشانه بیماری است.
پیشگیری از سندروم پیریفورمیس
پیشگیری از ابتلا به سندروم پیریفورمیس با انجام حرکات ورزشی صحیح امکانپذیر می‌باشد؛ انجام فعالیت‌های ورزشی باید به صورت اصولی انجام شده و حتما در ابتدا حرکات کششی و گرم کردن اولیه بدن اتفاق بیافتد و به تدریج شدت حرکات بیشتر شود. انجام فعالیت‌های ورزشی مکرر و شدید به گونه‌ای که باعث ایجاد فشار زیاد به عضله پیریفورمیس شود، یکی از عوامل اصلی بروز این سندروم می‌باشد. بنابراین انجام حرکات به روش صحیح بهترین راه برای پیشگیری از این سندروم است. در ادامه به سایر روشهای پیشگیری از این سندروم اشاره می‌کنیم:
- روی سطوح ناهموار یا سطوح با ارتفاعات بلند ورزش نکنید.
- وضعیت بدنی مناسبی برای راه رفتن، دویدن یا انجام هر یک از فعالیت‌های ورزشی داشته باشید.
- با بروز درد فعالیت را متوقف کرده و تا زمانی که درد کمتر شود استراحت کنید.
- انجام تمریناتی برای گرم کردن قبل از فعالیت‌های ورزشی و حرکات کششی بعد از آن نیز می‌تواند به پیشگیری از سندروم پیریفورمیس کمک کند.
حفظ وضعیت بدن به صورت صحیح
وضعیت مطلوب بدن خود را در زمان نشستن، رانندگی کردن یا ایستادن حفظ کنید. از نشستن یا خوابیدن در مدت زمان طولانی به گونه‌ای که فشار زیادی به باسن شما وارد شود، خودداری نمایید. همچنین زمانی که قصد دارید مدت طولانی بنشینید حتما با انجام حرکات کششی، ایستادن و راه رفتن به خودتان استراحت بدهید. هنگام نشستن باید سر، شانه‌ها و باسن خود را در یک راستا قرار دهید. باید به گونه‌ای بنشینید که پا‌هایتان صاف روی زمین باشد و وزنتان به طور مساوی بین هر دو طرف باسن توزیع شود.
روش صحیح برداشتن اجسام از روی زمین
زمانی که وسیله‌ای روی زمین است و قصد برداشتن آن را دارید، نیازی نیست خم شوید؛ روش درست این است که روی زانو‌های خود خم شده، بنشینید و سپس بلند شوید. پشت کمر خود را صاف نگه دارید و حتی الامکان جسم را نزدیک بدن خود بگیرید. همچنین بدن خود را زمان بلند کردن اجسام از روی زمین نچرخانید.
کاهش آسیب‌پذیری عضله پیریفورمیس
تمرینات قدرتی یکی از بهترین راهکارها برای کاهش آسیب‌پذیری عضله پیریفورمیس و پیشگیری از سندروم آن می‌باشد. بنابراین با انجام این تمریناتی مثل پرش تک‌پا، اسکات و اسکات با وزنه عضلات ناحیه باسن خود را تقویت کنید. برای کاهش آسیب دیدگی عضله پیریفورمیس بهتر است راهکار‌های زیر را هم انجام دهید:
- هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی، لگن خود را در یک راستا قرار دهید.
- موقع دویدن حتی الامکان مسیر خود را تغییر ندهید یا به صورت مکرر روی مسیر کج ندوید.
- در سفر با هواپیما یا ماشین حتماً هر یک ساعت از جای خود بلند شوید و کمی راه بروید.
برای مشاهده ورزش‌ها و حرکات اصلاحی مناسب مبتلایان به سندروم پیریفورمیس می‌توانید مطلب زیر را مطالعه نمایید:
به طور کلی راه حل کاملا مطمئنی برای پیشگیری از سندروم پیریفورمیس وجود ندارد؛ تنها باید به کمک همین راهکارها ریسک ابتلا به این سندروم را کاهش دهید تا از آسیب جدی آن در‌امان باشید. ورزشهای خانگی و کششی، حمل نکردن کیف پول بزرگ و سفت در جیب پشتی، خودداری از نشستن طولانی مدت می‌تواند به جلوگیری از ابتلا به این عارضه کمک کند.
زمان مراجعه برای مبتلایان سندروم پیریفورمیس
موارد زیادی می‌تواند در زمان مراجعه به درمانگر برای تشخیص و درمان سندروم پیریفورمیس تاثیر‌گذار باشد بنابراین با مشاهده هر یک از علائم زیر باید به درمانگر مراجعه کنید:
- طول کشیدن درد بیشتر از چند هفته
- بروز ناگهانی درد شدید در کمر یا ساق پا
- وجود ضعف عضلانی یا بی‌حسی در ساق پا
- شروع درد پس از آسیب دیدگی در یک رویداد آسیب‌زا
- ضربه یا آسیب به کمر، لگن یا ساق پا
- وجود هر گونه مشکل در کنترل روده یا مثانه
- وجود مشکل در بلند کردن پا از روی زمین
- زمین خوردن مکرر به دلیل درد یا بی‌حسی
سخن پایانی
به طور کلی نشانه‌ها و علائم سندروم پیریفورمیس طی چند روز یا چند هفته و بعد از استراحت بهتر می‌شوند اما در صورتی که این نشانه‌ها تا چند هفته ادامه پیدا کرد و بهبودی حاصل نشد، لازم است در اسرع وقت به درمانگر مراجعه نمایید. درمانگر از طریق معاینه دقیق، بررسی عملکرد عضله پیریفورمیس و رد دیگر اختلالات احتمالی می‌تواند تشخیص دهد که آیا شما به سندروم پیریفورمیس مبتلا شده‌اید یا خیر.
اگر تمایل دارید از روشهای درمان سندروم پیریفورمیس آگاه شوید، پیشنهاد ما این است که مطلب زیر را مطالعه نمایید:
۸ راه درمان سندروم پیریفورمیس جهت رفع گرفتگی عضله پیریفورمیس
