خار پاشنه پا چیست؟ چرا ایجاد می‌شود؟ از کجا بفهمیم دچار خار پاشنه شده‌ایم؟ می‌دانستید هر فردی در روز به‌طور میانگین حدود ۵۰۰۰ قدم برمی‌دارد؟! در طول زندگی با همین گام‌های کوچک ده‌ها هزار کیلومتر را طی می‌کنیم؛ قطعا این مسافت طولانی می‌تواند روی پاهایمان تاثیر گذاشته و منجر به ساییدگی، آسیب‌های مختلف و حالات مزمن ناراحت‌کننده شود. همین ساییدگی‌های پا برای تقریباً ۱۰ درصد از افراد در نهایت منجر به بروز خارهای استخوان پاشنه خواهد شد. خارهای استخوان پاشنه برآمدگی‌های کوچک و استخوانی هستند که می‌توانند تحرک پا را به‌شدت محدود کرده و حتی راه رفتن در خانه را به یک کار طاقت‌فرسا و دردناک تبدیل کنند. تصور اغلب مردم این است که خار پاشنه علت هر گونه درد در پاشنه پا می‌باشد؛ اما بهتر است بدانید عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث بروز درد در این ناحیه بشوند؛ به همین دلیل لازم است بدانیم علت درد پایمان خار پاشنه است یا خیر. در ادامه با ما همراه باشید تا مفصلا برای شما توضیح دهیم خار پاشنه چیست و علل ایجاد کننده و علائم آن کدامند.
خار پاشنه پا چیست؟
پاشنه پا طوری طراحی شده است که فشارهای زیادی را که در هنگام راه رفتن، دویدن و انجام فعالیت‌های دیگر مانند ورزش روی پاهای خود وارد می‌کنیم جذب و تحمل کند. اما گاهی اوقات فشار بیش از حد باعث التهاب یا پارگی بافت‌ها و یا ایجاد خار استخوانی می‌شود. در حقیقت این خار استخوانی در پاسخ به آسیب و فشار به بافت‌های نرمی که در پایین پاشنه پا وارد می‌شود ایجاد می‌شود. بدن در جهت تلاش برای ترمیم این ناحیه، استخوان‌سازی انجام داده و در نهایت برآمدگی‌های استخوانی ایجاد می‌کند که آن را به عنوان خار پاشنه می‌شناسیم.
خار پاشنه یا استئوفیت یک زائده استخوان مانند است که گاها به شکل یک بیرون‌زدگی استخوانی در ناحیه زیرین پاشنه پا قابل مشاهده است؛ این زائده که از رسوبات کلسیمی ساخته شده به تدریج در طی ماه‌ها و حتی سال‌ها در قسمت زیرین پای فرد (استخوان پاشنه پا) ایجاد می‌شود و به سمت قوس پا (وسط کف پا) امتداد می‌یابد؛ خار پاشنه حالتی نوک تیز یا قلاب‌دار دارد و ممکن است طول آن تا نیم اینچ (۱.۵ تا ۲ سانتی‌متر) هم برسد و در نهایت سایر قسمت‌های پا را تحت‌تاثیر قرار دهد.
خار پاشنه همیشه باعث ایجاد درد نمی‌شود؛ ممکن است در عکس رادیولوژی خارهای پاشنه زیادی دیده شود اما شخص دچار درد و ناراحتی نشود. در حقیقت خار پاشنه‌ای باعث درد می‌شود که باعث التهاب نیام کف پا (فاشیای کف پا) شود. فاشیای کف پا یک بافت همبند است که در کف پا از پاشنه تا سرپنجه کشیده شده و به نگه‌داری ماهیچه‌های پا در کنار هم کمک می‌کند. خار پاشنه معمولا در محلی که استخوان پاشنه به فاشیای کف پا متصل می‌شود رخ می‌دهد.
التهاب کف پایی یا تنسور فاشیا چیست؟
به طور کلی هرگونه التهاب بافت همبند کف پا (فاشیای کف پا) که منشاء آن از پاشنه بوده و به سرانگشتان برسد با نام کلی تنسور فاشیا شناخته می‌شود. فاشیای کف پا زمانی اتفاق می‌افتد که استفاده بیش از حد یا ضربه شدید، باعث کشیدگی یا پاره شدن بافت همبند کف پا شود. اگر به التهاب کف پا مبتلا شوید، احتمالاً درد شدیدی در پاشنه پا احساس خواهید کرد که ممکن است در طول روز کم و زیاد شود. زمانی که کمی راه بروید، درد کاهش می یابد اما اگر بنشینید و سپس بلند شوید این درد دوباره احساس خواهد شد. به طور کلی عوامل زیر باعث بروز تنسور فاشیا می‌شوند:
- دویدن با سرعت روی سطوح سخت
- اضافه وزن (به خصوص در خانم‌های باردار)
- ایستادن‌های طولانی
- داشتن فعالیت‌های بیش از حد مخصوصا در مورد ورزشکاران
- برخی از بیماری‌های قلبی عروقی که انعطاف‌پذیری فاشیای کف پا را کمتر می‌کنند.
- بیماری دیابت
یکی دیگر از علل ایجاد تنسور فاشیا که به‌خصوص در اسکن‌ها دیده می‌شود، فشار کمر و زانوهاست که منجر به افزایش فشار در پاشنه پا می‌شود. به دلیل اینکه پاشنه بزرگ‌ترین استخوان است و قابلیت تحمل نیروی آن زیاد است، بدن بیمار به‌طور ناخودآگاه وزن و فشار را به پاشنه پا انتقال می‌دهد. در بسیاری از موارد بیمار با درد پاشنه پا به کلینیک پاسارگاد مراجعه می‌کند. پس از بررسی اولیه مشخص می‌شود علائم فشار بسیار بالا در پاشنه وجود دارد. از بیمار در مورد ابتلا به کمردرد یا زانو درد سوالاتی پرسیده خواهد شد و مشخص می‌شود درد در قسمت‌های دیگر مانند لگن، کمر،زانو و سیاتیک باعث شده است که پاشنه پا به‌طور جبرانی، فشار زیادی را تحمل نموده و در نهایت دچار درد و التهاب شود. حتی وجود پیچش‌های مکرر در ناحیه مچ پا و رباط‌های مچ پا ممکن است باعث بروز التهاب در پاشنه پا شوند.
تفاوت مهم: فرق تنسور فاشیا و خار پاشنه در چیست؟
هنگامی که ایجاد زائده استخوانی در پاشنه پا باعث تنسور فاشیا (التهاب کف پایی) شده و فرد احساس ناراحتی و درد در پاشنه داشته باشد، می‌گوییم خار پاشنه رخ داده است. خار پاشنه و تنسور فاشیا علیرغم تفاوت‌هایی که دارند معمولا با هم بررسی می‌شوند زیرا شرایط یکسانی دارند. راه تشخیص بین این دو عارضه‌ی شبیه به هم، این است که بررسی شود فرد دچار درد، واقعا یک زائده استخوانی (کلسیفیته استخوانی) یا همان خار پاشنه را دارد یا خیر.
افراد مبتلا به تنسور فاشیا، بعد از استراحت و دقیقا در زمانی که می‌خواهند شروع به راه رفتن کنند، درد بیشتری را نسبت به زمانی که مدتی از راه رفتنشان می‌گذرد، احساس می‌کنند. زیرا در زمان راه رفتن، بافت همبند کف پا (فاشیای کف پا) انعطاف پیدا کرده و با افزایش خونرسانی، راه رفتن به مرور آسان می‌شود (مگر در مواقعی که بیش از حد راه بروند؛ در این صورت مجددا درد زیادی را احساس خواهند کرد). اما در مورد خار پاشنه اینطور نیست؛ بیمار در حالت نشسته راحت‌تر از زمانی است که راه می‌رود. همچنین در ادامه راه رفتن، درد کاهش پیدا نمی‌کند و ممکن است به مرور افزایش هم پیدا کند. این امر خصوصا در مورد بیماری‌های کلیوی یا بیماری‌های خاص دیگری که روی استخوان‌سازی تاثیر دارند و فرد واقعا درگیر زائده استخوانی می‌شود، بیشتر دیده می‌شود.
در کل تشخیص تنسور فاشیا و خار پاشنه از همدیگر چندان مهم نیست؛ زیرا انتخاب راهکار درمان برای هر دو عارضه یکی خواهد بود. به همین دلیل است که گاها تنسور فاشیا را به همان نام کلی خار پاشنه می‌شناسیم.
سندروم خار پاشنه
همانطور که گفته شد زائده استخوانی در عکس برداری با اشعه ایکس قابل مشاهده و تایید می‌باشد؛ در صورتی که وجود این زائده استخوانی با درد و التهاب همراه باشد، می‌گوییم خار پاشنه رخ داده است. اما در صورتی علیرغم وجود زائده استخوانی، التهاب و دردی وجود نداشته باشد گفته می‌شود سندروم خار پاشنه رخ داده است.
چه عواملی ریسک ایجاد خار پاشنه را افزایش می‌دهند؟
در بیشتر موارد خار پاشنه بدون دلیل مشخص و قابل شناسایی ایجاد می‌شود؛ با این حال عوامل بسیاری وجود دارد که می‌تواند افراد را مستعد ابتلا به این بیماری کند. این موارد عبارتند از:
- فعالیت‌های ورزشی و تکراری: دویدن و پریدن می‌تواند باعث ساییدگی پاشنه و قوس پا شود.
- فعالیت بر روی سطوح سخت: راه رفتن، دویدن یا پریدن مکرر روی سطوح سخت می‌تواند باعث ساییدگی پاشنه پا شود. این بیماری به‌ویژه در میان پرستاران، کارگران کارخانه و معلمان که زمان زیادی از روز را سرپا هستند به‌وفور دیده می‌شود.
- ضربه به پاشنه پا: ضربه گاها منجر به کبودی پاشنه و پاره شدن غشای پوشاننده پاشنه می‌شود.
- افزایش سن: مطالعات نشان می‌دهند که خار پاشنه در مردان و زنان مسن‌تر بیشتر شایع است.
- جنسیت: تحقیقات علمی حاکی از این است که که خار پاشنه در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود.
- اضافه وزن: بروز خار پاشنه با چاقی ارتباط مستقیم دارد.
- داشتن اختلاف طول پا
- زانوهای پرانتزی یا ضربدری
- بیماری‌هایی مثل آرتریت واکنشی (بیماری رایتر)، اسپوندیلیت آنکیلوزان و هیپراستوز اسکلتی ایدیوپاتیک منتشری
علل خار پاشنه پا
خار پاشنه ممکن است به‌طور مستقل رخ دهد و یا به‌واسطه یک بیماری زمینه‌ای در بدن به‌وجود بیاید. به جز علل اشاره شده در بخش قبل، موارد زیر نیز باعث ایجاد تنسور فاشیا یا خار پاشنه می‌شوند:
- استفاده از کفش‌ها و کفی‌های نامناسب (پوشیدن مکرر کفش‌هایی که به‌درستی از پاها حمایت نمی‌کنند (مانند دمپایی و صندل) یکی از اصلی‌ترین علل خار پاشنه است)
- هر نوع بیماری که باعث کاهش انعطاف در بافت‌های همبند می‌شود.
- افزایش سن و کاهش لایه چربی در بافت همبند کف پا
- آناتومی غیرنرمال پا مثل صافی و یا قوس بیش از اندازه در کف پا (پای صاف یا کیووسی)
- گیت‌های نامناسب مثل پولیو، فلج، زانو درد یا کمردرد که باعث ایجاد فشار زیاد روی پاشنه پا یا بافت همبند کف پا می‌شوند.
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان به عنوان یکی از علل ایجاد خار پاشنه پا
اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری مزمن روماتیسمی التهابی است که در مفاصل کوچک مهره‌ای رخ می‌دهد؛ این بیماری رفته رفته باعث می‌شود که مهره‌های ستون فقرات جوش بخورند، سفت شوند و در مجموع انعطاف‌پذیری ستون فقرات کاهش یافته و حالت خمیده پیدا کند. گاهی به علت خم شدن بیش از حد ستون فقرات ممکن است تنفس بیمار سخت شود. علائم شایع اسپوندیلیت آنکیلوزان عبارتند از:
- درد مفاصل
- گردن درد
- سفتی و درد کمر
- مشکل در تنفس
- خستگی
- کاهش اشتها و در نتیجه کاهش وزن ناخواسته
- مشکلات بینایی
- درد شکم و اسهال
- بثورات پوستی
قسمت‌هایی از بدن که بیشتر تحت تاثیر اسپوندیلیت آنکیلوزان قرار می‌گیرند شامل موارد زیر هستند:
- مفاصل هیپ و شانه
- مهره‌ها در قسمت پایین کمر
- مفصل بین پایه ستون فقرات و لگن
- غضروف بین استخوان سینه و دنده‌ها
- قسمت‌هایی که رباط‌ها و تاندون‌ها به استخوان‌ها می‌چسبند (معمولا در ستون فقرات وگاهی اوقات در امتداد پشت پاشنه پا)
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان به خشکی و عدم انعطاف پذیری بافت همبند کف پای منجر می‌شود که در نهایت باعث درد پاشنه پا می‌شود. برای بهبود بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان و کاهش التهاب و درد به کفی طبی سفارشی (طراحی و ساخته شده در کلینیک ارتوپدی فنی) و کفش مناسب نیاز است.
اگر تمایل دارید از قیمت کفی طبی سفارشی با تخفیف ویژه مراجعین وبسایت مطلع شوید، لطفا مطلب زیر را مطالعه نمایید:
علائم خار پاشنه
توصیف علائم خار پاشنه می‌تواند تا حدودی دشوار باشد؛ زیرا اکثر خارهای پاشنه‌ها بدون علامت هستند اما در بعضی موارد ممکن است با درد متناوب یا مزمن، به‌ویژه به هنگام راه رفتن، دویدن یا پریدن همراه باشند. به‌طور کلی لازم است بدانیم علت درد، وجود استخوان خار پاشنه نیست بلکه آسیبی است که این استخوان در بعضی شرایط به بافت نرم کف پا وارد می‌کند.
بسیاری از مردم درد خار پاشنه و فاسیای کف پا را به صورت فرو رفتن چاقو یا سوزن به پاشنه پای خود هنگام صبح و بلافاصله ایستادن بعد از خواب توصیف می‌کنند. این درد در طول روز به دردی مبهم تبدیل می‌شود اما بیماران اغلب شکایت دارند که درد شدیدی بعد از نشستن طولانی‌مدت و سپس ایستادن، مجددا عود می‌کند. به طور کلی علائم خار پاشنه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شدید مانند فرورفتن یک چاقو در پاشنه پا در هنگام بلند شدن از محل خواب در صبحگاه
- وجود دردی تیز، مبهم یا ضربان‌دار در پاشنه پا در طی روز
- التهاب و تورم در قسمت جلویی پاشنه پا
- احساس گرما در ناحیه ملتهب
- برآمدگی استخوان‌مانند کوچک و بعضا قابل لمس در زیر پاشنه پا
- وجود نقطه حساسی در پایین پاشنه پا که راه رفتن با پای برهنه را سخت می‌کند
- بی‌حسی، سوزش و مورمور شدن اعصاب در پاشنه پا
باید توجه داشت که همه افراد مبتلا به خار پاشنه لزوما همه علائم را تجربه نمی‌کنند. حتی برخی از افراد ممکن است هیچ علامتی نیز نداشته باشند و تنها در صورتی متوجه وجود آن می‌شوند که عکس‌برداری با اشعه ایکس انجام دهند. طبق گفته آکادمی جراحان ارتوپدی آمریکا فقط ۵ درصد از افراد مبتلا به خار استخوان پاشنه پا علائم آن را مانند درد پا تجربه می‌کنند.
روش‌های تشخیص خار پاشنه
تشخیص خار پاشنه بدون کمک دستگاه‌های پزشکی کمی دشوار است. علت این دشواری این است که علائم خار پاشنه، مشابه سایر علائم درد پاشنه و مشکلات پا می‌باشد. از طرف دیگر برآمدگی‌های استخوانی معمولاً با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند. به همین دلیل است که در صورت وجود هرگونه درد و التهابی استفاده از ابزارهای تصویربرداری تشخیصی ضروری هستند.
برای تشخیص مناسب باید ابتدا به یک متخصص جراح ارتوپد یا متخصص پا مراجعه کرد. معمولا پزشکان می‌توانند خار پاشنه را از طریق اشعه ایکس تشخیص دهند.
بررسی فیزیکی
قبل از انجام آزمایش‌های تصویربرداری، پزشک معاینه فیزیکی کاملی از پای بیمار برای بررسی علائم قرمزی یا التهاب به‌عمل می‌آورد. پزشک همچنین هرگونه حساسیت قابل توجه در پا را بررسی می‌کند زیرا حساسیت نشانه دیگری از وجود خار پاشنه است. همچنین ممکن است پزشک از بیمار بخواهد تا آزمایش‌های فیزیکی مانند ایستادن روی یک پا و همچنین پیاده‌روی کوتاه را انجام داده تا نحوه راه رفتن را تحلیل و بررسی کند. در حقیقت هدف پزشک از معاینه و بررسی فیزیکی، پی بردن به علائم زیر است:
- وجود قوس بلند یا کف پای صاف
- ناحیه ای با حداکثر حساسیت در قسمت پایینی پا (جلوی استخوان پاشنه پا)
- عدم وجود علائم سایر مشکلا پا مانند التهاب تاندون آشیل، شکستگی استخوان پاشنه پا یا گیر افتادن عصب کف پا
تصویربرداری با اشعه ایکس
پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری را تجویز نماید تا مطمئن شود که درد پاشنه پا ناشی از فاشیای کف پا و خار پاشنه بوده و ناشی از مشکلات دیگر مانند شکستگی یا آرتریت نیست. در تصویربرداری با اشعه ایکس تصاویر واضحی از استخوان‌ها از جمله استخوان خار پاشنه دیده می‌شود.
MRI
به‌طور معمول سایر آزمایشات تصویربرداری مانند تصویربرداری MRI و سونوگرافی برای تشخیص خار پاشنه استفاده نمی‌شوند و ممکن است فقط در شرایط خاص به‌دستور پزشک درخواست شوند. در صورتی که درد پاشنه پا با روش‌های اولیه درمانی تسکین نیابد یا اگر پزشک نگران باشد که مشکل دیگری باعث درد پاشنه شده است احتمالا اسکن MRI توسط پزشک پیشنهاد می‌شود.
سخن پایانی
در این مطلب به طور مفصل در مورد بیماری خار پاشنه، علل ایجاد و علائم آن توضیح دادیم. با توجه به اینکه ممکن است خار پاشنه هیچ دردی را به‌دنبال نداشته باشد در وهله اول نیاز به اقدامی خاصی نیست؛ اما به محض شروع درد، باید آن را جدی تلقی نموده و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد. یافتن علت بروز و روش‌های تشخیص خار پاشنه توسط پزشک متخصص انجام خواهد شد و به این ترتیب می‌توان از آسیب بیشتر به پا جلوگیری کرد.
